۱۶ اردیبهشت، روز میانی فصل بهار که مقارن با جشن ایرانی و باستانی «آفرینش آسمان» نیز هست، از سوی پویش فکری توسعه به‌عنوان «روز ملی توسعه» انتخاب و معرفی شده است. سه سال پیش نخستین روز ملی توسعه را در ۲۰ دی‌ماه در باغ فین کاشان برگزار کردیم؛ اما به علت آن‌که آن روز یادآور «زمستان» و «مرگ» امیرکبیر بود، تصمیم گرفتیم ۱۶ اردیبهشت، که میانه‌ی بهار و روز آفرینش است را جایگزین آن کنیم.
امسال قرار بود به مناسب این روز، نخستین «گزارش ملی توسعه» با عنوان «کتاب توسعه» که حاصل دو سال کار پژوهشی رصدخانه توسعه در پویش فکری توسعه است رونمایی شود. به علت مصادف شدن ۱۶ اردیبهشت با ایام شهادت مولای متقیان، رونمایی «کتاب توسعه» به امروز، ۱۸ اردیبهشت منتقل شد. این کتاب با حمایت «اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران» و با مجوز وزارت ارشاد به‌صورت چاپی منتشر شده و امروز مراسم رونمایی آن برگزار می‌شود.
«کتاب توسعه» به‌مثابه یک گزارش ملی توسعه، قرار است هر ساله از سوی «پویش فکری توسعه» منتشر شود و تحولات همه ابعاد توسعه ملی ایران را در خود به نمایش بگذارد. در کتابی که امسال منتشر می‌شود بیش از ۷۰۰ نماگر توسعه برای نشان دادن ابعاد مختلف توسعه ایران مورد استفاده قرار گرفته است.
انتشار منظم چنین سندی درواقع جزء وظایف نهادهای دولتی متولی توسعه است، اما با توجه به اینکه اصولاً دولت‌ها تمایلی به گزارش دهی منظم و شفاف در همه ابعاد توسعه ندارند، چاره‌ای نیست که نهادهای مدنی این مأموریت را بر دوش بگیرند.
خوشبختانه انتشار نخستین «کتاب توسعه» در نزدیکی ایام انتخابات ریاست‌جمهوری، این امکان را فراهم می‌آورد که هم مردم و هم کاندیداها تصویر روشن‌تری از وضعیت کلی توسعه کشور در آغاز دولت بعدی داشته باشند و هم این انتظار ایجاد شود که کاندیداها موضع روشن خود را در مورد ابعاد مختلف توسعه ملی و برنامه‌ها و سیاست‌هایی که برای آنها دارند بیان کنند.
اگر این کتاب هر ساله منتشر شود، چهار سال دیگر می‌توان وضعیت توسعه در اول و آخر دولت سیزدهم را با آن ارزیابی کرد و نشان داد که در طول دولت سیزدهم چند گام در مسیر توسعه پیش رفته‌ایم. متأسفانه طبق داده‌های کتاب توسعه، در سال‌های اخیر، در مقایسه با خودمان، در نردبان توسعه درجا زده‌ایم، و در مقایسه با دیگر کشورها، به رتبه‌هایی پایین‌تر منتقل شده‌ایم. یعنی اگر با این سرعت جلو برویم با معیار «فراشاخص توسعه»، سیصد سال طول می‌کشد تا به وضعیت امروز سوئیس برسیم. آن‌هم در دنیایی که نمی‌دانیم ده سال دیگر سوئیس کجا خواهد بود.
البته یادمان نمی‌رود که توسعه محصول عملکرد یک دولت نیست؛ بلکه محصول عملکرد نظام سیاسی و عملکرد کل جامعه است. همه ما در این عقب‌ماندگی مسئولیت داریم. اما کتاب توسعه کمک می‌کند تا بتوانیم هم از دولت‌ها و هم از حکومت، شفاف‌تر و دقیق‌تر مطالبه‌‌گری کنیم.
متأسفانه نسخه‌ای غیرنهایی و غیرقابل استناد از «کتاب توسعه» که هنوز دارای اشکالات زیادی است، به‌ویژه نمودارهای آن سیاه‌وسفید و گاهی نامفهوم است، امروز در شبکه‌های مجازی به چرخش درآمده است. لطفاً اگر این نسخه به دست شما رسیده است آن را بازپخش نکنید. هم ازنظر حفاظت از حقوق مالکیت ناشر و هم ازنظر غیرنهایی بودن نسخه یاد شده.
نسخه نهایی و چاپی کتاب توسعه امروز رونمایی می‌شود و نسخه نهایی دیجیتال آن نیز که نمودارهای آن رنگی است و به «درگاه آماری کتاب توسعه» متصل است، در چند روز آینده، توسط پویش فکری توسعه به‌صورت رایگان در اختیار علاقه‌مندان قرار خواهد گرفت. ویژگی مهم این نسخه این است که خواننده می‌تواند از طریق لینک‌هایی که در کتاب آمده است، به آمارهای پایه و روش‌های محاسبه شاخص‌ها و جداول و نیز به بانک‌های اطلاعاتی بین‌المللی که داده‌های کتاب توسعه از آنها برگرفته شده است منتقل شود و آنها را به‌صورت دقیق‌تر و تفصیلی‌تر بررسی کند. یعنی در این کتاب امکان راستی آزمایی تمام محاسبات و شاخص‌ها و ادعاهای آماری از طریق دسترسی به «درگاه آماری کتاب توسعه» فراهم آمده است.
امید که این گام مهم شفافیت‌آفرین، بتواند در سال‌های آینده تداوم یابد. از اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران که انتشار این کتاب را تسهیل کرد سپاسگزاریم و منتظریم تا برای تدوین «کتاب توسعه ۱۴۰۰» نهادهای مدنی دیگر نیز به یاری «پویش فکری توسعه» بشتابند.