به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، بررسی وضعیت صنایع پایین‌دستی پتروشیمی نشان می‌دهد که یکی از مشکلات جدی این صنایع کمبود مواد اولیه مورد نیاز آنها است و آن دسته از تولیدکنندگانی که در صنایع نساجی از پلی اتیلن ترفتالات (PET) یا پلی استر به عنوان ماده اولیه خود برای تولید الیاف استیپل و نخ فیلامنت استفاده می‌کنند، در سال جاری از کمبود یا نرسیدن مواد اولیه گلایه داشته‌اند.
در بخش اول مصاحبه با شاهین کاظمی عضو هیئت مدیره انجمن صنایع نساجی ایران با عنوان «رمزگشایی دلایل افزایش قیمت مواد اولیه نساجی/ سود افزایش قیمت البسه به جیب پتروشیمی‌ها می‌رود؟» به بررسی چالش‌های موجود در صنایع نساجی و فعل و انفعالات بازار از دیدگاه تولیدکنندگان پایین‌دستی پرداخته شده و مشخص گردید که ظاهرا امکان دلالی در خرید مواد اولیه پلی استر نساجی از بورس کالا تقریبا وجود ندارد و تقاضای تولیدکنندگان برای خرید پلی استر نساجی واقعی است.
در بخش دوم مصاحبه با عنوان «دور باطل صادرات و واردات پلی استر توسط پتروشیمی تندگویان و صنایع نساجی» به بررسی راهکار کمیته تخصصی پتروشیمی دفتر توسعه صنایع پایین دستی پتروشیمی برای حل چالش کمبود مواد اولیه پلی استر در صنایع نساجی پرداخته شد و مشخص گردید که راهکار اصلی برای تامین پایدار مواد اولیه صنایع نساجی، اعطای مجوز برای واردات پلی استر نیست. در بخش سوم مصاحبه به بررسی راهکارهای نهایی برای حل مشکل کمبود مواد اولیه در این صنعت پرداخته می‌شود.
مشروح بخش سوم این مصاحبه به شرح زیر است:
*پیشنهاد افزایش کف عرضه پلی استر نساجی در بورس کالا
فارس: اشاره کردید که الزام بانک مرکزی به صادرات پلی استر توسط پتروشیمی تندگویان و تخصیص ارز حاصل از آن به صنایع نساجی برای واردات پلی استر برای تامین تقاضای داخلی دور باطل محسوب می‌شود. پس راهکار شما برای حل این مشکل چیست؟
کاظمی: در اینجا بایستی به آمار میزان صادرات و واردات چیپس پلی استر نساجی و بطری نیز توجه شود. از ابتدای سال جاری تا انتهای آبان ماه تقریباً 11 هزار تن چیپس نساجی و 20 هزار تن چیپس پلی استر بطری عمدتاً از کشورهای چین، تایوان و مالزی وارد ایران شده است و در همین بازه زمانی تقریباً 5100 تن چیپس پلی استر نساجی از گمرک منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی در بندر امام خمینی مستقیماً به دو کشور هند و ازبکستان صادر شده و 4600 تن چیپس پلی استر بطری از گمرک منطقه ویژه اقتصادی پتروشیمی در بندر امام خمینی به کشورهای همسایه نظیر آذربایجان، ارمنستان، افغانستان و ازبکستان به طریقه قانونی صادر شده است.
مشخصاً مبداء صادرات این مواد حاکی از آن است که این چیپس مستقیماً توسط پتروشیمی صادر شده و دلال ها مبدا صادرات آن نبوده‌اند و همانگونه که در بخش اول مصاحبه هم اعلام شد مقصد صادراتی چیپس پلی استر بطری، کشورهای همجوار ایران هستند که در آنها تعداد زیادی کارگاه کوچک بطری‌سازی احداث شده است و کشورهای هم مرز ایران تقاضایی از بابت خرید چیپس پلی استر نساجی ندارند. حال باید پرسید که آیا نمی‌شد با برنامه‌ریزی و قانونگذاری بهتر بخشی از نیاز به واردات چیپس پلی استر را در عوض صادرات همین محصول از پتروشیمی داخل ایران تامین کرد؟
اگر برای دولت صادرات و ارزآوری مهم است چرا پتروشیمی‌ها صادر کنند، وقتی می‌توان با توسعه صنایع پایین‌دستی همان مواد اولیه را به محصولات با ارزش افزوده بیشتری تبدیل کرده و آنها را صادر کرد. باید به جای خام‌فروشی پلی استر، آن را تبدیل به الیاف، نخ، پارچه و لباس تبدیل کنیم و در نهایت کالای آماده شده صادر شود که ارزآوری بیشتری داشته باشد. لذا صادرات پتروشیمی‌های ایران به نوعی مصداقی از خام فروشی است. ما می‌توانیم چیپس پلی استری که مثلاً کیلویی ۲۰ هزار تومان صادرات می‌شود را به البسه‌ای تبدیل کنیم که کیلویی چند میلیون تومانی ارزش دارند و سپس آن را صادر کنیم.
راهکار نهایی ما این است که پتروشیمی تندگویان باید در پلی استر نساجی عرضه بیشتری داشته باشد، زیرا بر طبق اعداد و ارقامی که از تولید این پتروشیمی موجود است و هر ساله در مصاحبه‌های مربوطه به صورت مکرر خبر افزایش تولید چند درصدی بیشتر از پارسال را در این صنعت مشاهده می‌کنیم، آنها می‌توانند مقدار بیشتری پلی استر نساجی را در بورس کالا عرضه کنند و از التهاب بازار بکاهند ولی این کار عملاً اتفاق نمی‌افتد.
*آیا ترکیب آرای کمیته تخصصی پتروشیمی به نفع بالادستی‌ها است؟
فارس: با توجه به این نکاتی که گفتید چرا کمیته تخصصی پتروشیمی دفتر توسعه صنایع پایین دستی پتروشیمی رقم کف عرضه پلی استر نساجی را تغییر نداده و افزایش نمی‌دهند؟ حالا هر چند که صادرات پلی استر پتروشیمی تندگویان در مقایسه با میزان عرضه آن رقم پایینی است ولی همین رقم پایین حیات چند واحد نساجی را تدام می‌بخشد.
کاظمی: شما کافی است به ترکیب این کارگروه نگاهی بیندازید. بین ۷ عضوی که در این کارگروه وجود دارد، از تشکل‌های خصوصی کشور یک نماینده اتاق بازرگانی با نصف رای حضور دارد که مشخصاً در اتاق بازرگانی نیز شرکت‌های پتروشیمی حضور دارند و حتی این نصف رای علی القاعده نمی‌تواند منحصر به صنایع پایین دستی پتروشیمی باشد (نصف دیگر رای مربوط به اتاق تعاون است)، ولی در این کارگروه شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران یک رای مستقل دارد و در کنار آن انجمن کارفرمایی صنایع پتروشیمی و سازمان بورس هم هرکدام به تفکیک یک رای مستقل دارند. مشخصاً این 3 رای در اکثر موارد به دلیل منافع مشترک تقریباً همسو است.
از طرف دیگر سایر سازمان‌های دارای حق رای نظیر سازمان حمایت از تولیدکنندگان و مصرف کنندگان و همچنین وزارت صنعت، معدن و تجارت (2 رای) نیز با توجه به دولتی بودن و لزوم حمایت دوجانبه از بخش بالادستی و پایین دستی در بسیاری از موارد رایی همسو با رای شرکت‌های پتروشیمی دارند، پس عملاً به غیر از موارد خیلی حاد و محدود (نظیر همین داستان اخیر واردات چیپس)، نمی‌توان انتظار رایی به نفع شرکت‌های پایین دستی از این کارگروه داشت.
لطفاً توجه داشته باشید که انجمن صنایع نساجی ایران به عنوان بزرگترین مصرف کننده گروه‌های پلیمری پلی استر و پلی پروپیلن و در کنار آن انجمن پلیمر ایران که نیازمند مصرف گستره متنوعی از پلیمرها از قبیل پی وی سی، پلی اتیلن و ... هستند بارها تقاضا نموده‌اند که مشابه انجمن کارفرمایی پتروشیمی که یک تشکل NGO و غیردولتی است، به عنوان یک عضو مستقل و نماینده صنایع پایین دستی در این کارگروه حضور داشته باشند و حداقل به صورت مشترک یک رای داشته باشند که این مورد نیز توسط اعضای همین کارگروه رد شده است.
به نظر ما وقتی انجمن کارفرمایی پتروشیمی به عنوان یک تشکل خصوصی و مستقل می‌تواند یک رای مستقل داشته باشد، نمایندگان صنایع پایین دستی نیز بایستی از حق رای متقابل برخوردار باشند تا به نوعی توازن در تصمیم گیری‌ها برقرار شود و تصمیم گیرندگان با شنیدن صحبت‌های هر دو طرف بتوانند رای عادلانه‌تری صادر کنند و مشخصاً با ادامه این روند نمی‌توان انتظار بهبود داشت. پس از نهادهای قانونگذار و مسئول تقاضا داریم که به این موضوع توجه نمایند.
فارس: شما اشاره کردید که راهکار شما این است که کف عرضه پتروشیمی تندگویان افزایش یابد. در اینجا آیا به منافع این شرکت آسیب زده نمی‌شود. به هر حال یک شرکت خصوصی است و حق دارد به دنبال منفعت خود باشد؟
کاظمی: وقتی نهادهای تصمیم‌گذار در بورس کالا برای پلی استر قیمت‌گذاری کردند، در واقع سود پتروشیمی در این قیمت‌گذاری دیده شده است و این رقابت 50-60 درصدی که برای خرید پلی استر انجام می‌شود، اضافه بر سود برحق این پتروشیمی است. افزایش قیمت پلی استر نساجی در نهایت باعث افزایش قیمت البسه موردنیاز مردم می‌شود. اگر دولت می‌خواهد به یک شرکت خصوصی و سهامداران آن از جیب مردم و تولیدکنندگان سود بالاتری بدهد، خوب این موضوع را رسما اعلام کند تا تکلیف این قضیه روشن شود.
ببینید در این رقابت از جیب همه ما به عنوان طبقه مصرف‌کننده جامعه به جیب یک پتروشیمی پرداخت می‌شود، حال ما باید منفعت یک پتروشیمی را در اولویت قرار دهیم یا منفعت عموم مردم را؟ الان خانواده طبقه کارمند و کارگر مهمتر است که به لباس و منسوجات ارزان‌تری دسترسی داشته باشد یا اینکه یک پتروشیمی و سهامداران آن سود بیشتری ببرد؟
در حال حاضر پتروشیمی‌ها خوراک خود را با قیمت مصوب دریافت می‌کنند. مگر پتروشیمی‌ها برای خرید مواد اولیه خود از دولت رقابت می‌کنند؟ مگر پتروشیمی مواد اولیه خود را در فضای رقابتی می‌خرند؟ خیر. پس چرا باید در بالادست بدون رقابت و با قیمت‌های جذاب، خوراک یا همان منابع ارزشمند زیرزمینی و ملی نیمه فرآوری شده به پتروشیمی‌ها داده شود ولی به پایین‌دست که می‌رسیم باید از آنها محصولات شان را با رقابت‌های بالا خریداری کنیم؟
در حوزه پلی استر نساجی ما با قاطعیت می‌گوییم که اگر دلالی بود انجمن صنایع نساجی ایران و وزارت صمت بدون فوت وقت سهیمه آنها در بهین‌یاب را می‌توانند صفر نمایند، کما اینکه در سال 1397 در مورد تعداد محدودی واحد متخلف اینکار انجام شد، ولی در حال حاضر دلالی وجود ندارد زیرا قبلا بازرسی‌های دقیقی انجام شده است که دلایل و شرح آن به صورت مفصل در مصاحبه‌های قبلی ذکر شد.
*وزارت نفت برای احداث چند پتروشیمی مشابه پتروشیمی تندگویان سیاست‌گذاری کند
فارس: تا به الان دو پیشنهاد برای حل مشکل کمبود پلی استر نساجی مطرح شد: صدور مجوز واردات با تخصیص ارز و افزایش کف عرضه پلی استر پتروشیمی تندگویان. اما به نظر شما آیا نباید راهکار اساسی را در احداث واحدهای مشابه پتروشیمی تندگویان جستجو کرد؟
کاظمی: در شرایط فعلی واردات پلی استر موردنیاز به عنوان یک مُسَکِن موقت عمل می‌کند و ما نمی‌توانیم نواقص این چرخه را برای همیشه با واردات جبران کنیم. اگر می‌خواهیم چرخه صنایع نساجی با شرایط فعلی و حتی بدون درنظر گرفتن امکان توسعه آن در آینده به دلیل وجود بازار مصرف بیش از 80 میلیونی در داخل کشور و چند صد میلیونی در کشورهای همجوار به حیات خود ادامه دهد، وزارت نفت و شرکت ملی صنایع پتروشیمی باید فکری به حال افزایش تولید پلی استر در کشور داشته باشند.
یعنی وزارت نفت باید به گونه‌ای سیاست‌گذاری کند که بخش خصوصی به سرمایه‌گذاری در واحدهای تکراری متصل به خوراک خام که محصول آن بدون فرآوری کامل بایستی صادر شود، تشویق نشود و به سمت پوشش حفره‌ها و خلاهای بالادست پتروشیمی در حوزه پلیمرهای پرمصرف نظیر پلی استر و پلی پروپیلن و همچنین خوراک مورد نیاز آنها نظیر اسیدترفتالیک PTA یا پروپیلن حرکت کند.
به نظر من اگر مسئولین وزارت نفت واقعا اعتقاد دارند که اشتغال و ارزش افزوده اصلی در صنایع پایین‌دستی است باید به گونه‌ای سیاست‌گذاری کنند که نه یکی بلکه چند پتروشیمی مشابه تندگویان احداث شود. مگر چین، تایوان، مالزی، هند و ... منابع نفتی دارند که هم اکنون بزرگترین صادرکنندگان پلی استر و منسوجات تولید شده از آن در دنیا هستند؟
چرا نباید کشور ما با دسترسی به این منابع عظیم خدادادی در جایگاه برتری نسبت به آنها قرار گیرد و حداقل نیاز کشورهای هم مرز خود را که هیچکدام منابع زیرزمینی نظیر ایران و قدرت صنایع نساجی ایران ندارند را تامین نماید. در حالیکه هم اکنون فقط نقش تامین کننده نفت و مواد اولیه خام صنایع پتروشیمی این کشورها را داریم.
به نظر بنده در موضوع کمبود مواد اولیه پلی استر نساجی هم باید دولت و وزارت نفت به طور جدی وارد قضیه شوند و مشکل کم بودن کف عرضه پلی استر نساجی در بورس کالا را حل کنند. باید بررسی شود که اگر پتروشیمی شهید تندگویان ظرفیت بیشتری برای تولید پلی استر نساجی دارد، چرا تولید نمی‌کند؟ اگر مشکل فنی وجود دارد دولت و یا سایر نهادها کمک کند این مشکل حل شود و یا قطعات یدکی مورد نیاز وارد شود، اگر مشکل این است که دولت به این پتروشیمی فشار آورده است که ارز تامین کند، این فشار از روی پتروشیمی برداشته شود.
اگر مشکل تامین خوراک و مواد اولیه این واحد است، به صنایع تامین کننده آنها کمک شود تا مشکلات برطرف شود، اگر موضوع در ارز مورد نیاز جهت تامین مواد خاصی نظیر کاتالیست و ... است که خوشبختانه در همین مصاحبه‌های اخیر متوجه شدیم این مسائل هم به دست متخصصین توانمند داخلی حل شده است. بنده اصلا نمی‌خواهم ورود به این مسئله کنم که مشکل چیست؟ من نمای بیرونی آن را می‌بینم. اگر این چند صد هزار نفری که در پایین‌دست کار می‌کنند برای دولت مهم هستند پس باید بتوانیم چالش کمبود پلی استر و سایر مواد اولیه موردنیاز صنایع نساجی را حل کنیم و به نظر من همه باید به پتروشیمی تندگویان کمک کنیم که افزایش تولید و عرضه داشته باشد.
ببینید این مشکل باید ریشه‌ای حل شود نه اینکه الان مجوز واردات دادند که آن هم در شرایط فعلی و کمبود ارز دارای حرف و حدیث بسیاری است. باید این چرخه اشتباه برطرف شود، یعنی در این چرخه من باید در صف تخصیص ارز قرار بگیرم تا با دریافت ارز همین ماده‌ای که الان پتروشیمی تندگویان صادر می‌کند را وارد کنم. این چرخه که در سال گذشته ۳۸ هزار تن پلی استر نساجی وارد شد و ۳۶ هزار تن صادر شده است یک چرخه باطل است، خب این چه کاری است که آن را ادامه دهیم.
بدیهی است در این شرایط جنگ اقتصادی می توانیم با مدیریت بهتر و شنیدن صحبت‌های کارشناسان بخش خصوصی و انجمن‌ها نسبت به تامین مواد اولیه واحدهای ذوب ریسی الیاف و نخ فیلامنت کمک بنماییم و با جلوگیری از خام فروشی و حمایت از صنایع پایین دستی در حوزه‌هایی نظیر بافندگی، رنگرزی، چاپ، تکمیل، دوزندگی و ... صادرکننده محصولات نهایی و آماده شده به کشورهایی باشیم که همین حالا متقاضی خرید چیپس پلی استر از ایران برای به چرخه در آوردن صنعت نساجی داخلی خود هستند.