فروردین ۹۷ بی‌شک یکی از مقاطع حساس تاریخ اقتصاد ایران در ۴ دهه گذشته است. در حالی که تمام توجه‌ها هنوز به نرخ ارز و آیین‌نامه‌هاست، آثار آن در اقتصاد در حال نمودار شدن است. اسدالله عسگراولادی تاجر کهنه کار ایرانی می‌گوید ۶۳ سال است که صادرات انجام می‌دهم و برای نخستین بار در فروردین ۹۷ زیان کرده‌ام و به همین دلیل تصمیم به توقف صادرات گرفتم. بر اساس همین اتفاقات انجمن صادرکنندگان نمونه نشست اضطراری خود را با حضور جمعی از صادرکنندگان نمونه، نمایندگان مجلس شورای اسلامی، نماینده بانک مرکزی و نمایندگان تشکل‌های صادراتی و مرتبط با تولید و صادرات برگزار کرد. جلسه‌‌ای که نتیجه آن را در یک کلمه جمله قابل خلاصه شدن است: لطفاً دولت به صادرکنندگان کاری نداشته باشد و اجازه دهد صادرات مسیر طبیعی خود را طی کند.
تصمیمات، خلاف حمایت از کالای ایرانی است
در ابتدای جلسه محمدرضا فرشچیان نایب‌رییس انجمن صادرکنندگان نمونه با بیان اینکه مساله امروز نه قیمت ارز بلکه اجرایی نبودن ساز و کارهای مطرح شده توسط بانک مرکزی است، گفت: بحث ما این نیست که دلار صادراتی ما ۴۲۰۰ تومان باید باشد یا ۷ هزار تومان یا یک تومان. ما راجع به این صحبت می‌کنیم که وقتی در کشور شعار ملی حمایت از تولید داخلی و بازار داخلی است به چه صورت در هفته اول فروردین ماه اتفاقی می‌افتد که حاشیه امنیت واردکننده ۱۰۰ درصد افزایش پیدا می‌کند و حاشیه امنیت صادرکننده ۱۰۰ درصد لطمه می‌خورد. علت چیست؟ ما به عنوان صادرکنندگان تجارت را دو سویه می‌دانیم و مخالف واردات نیستم بلکه به دنبال سلامت تجاری هستیم و می‌گویم شانس برابر برای تولیدکننده داخلی و تولیدکننده خارجی در شرایط برابر باشد. وی تاکید کرد ما این انتظار را از دولت نداریم که برای صادرات و تولید مملکت یارانه بدهد اما برای تولید خارجی یارانه نپردازند. در شرایطی که ما منتظر تحریم‌های بیگانه هستیم چرا خودتحریمی را از درون آغاز می‌کنیم. آیا آقایان بانک مرکزی نمی‌دانند که نقل و انتقال ارز به کشور قابل عمل نیست؟ آیا نمی‌دانند طبق قوانین پولشویی در دنیا ارز صادراتی باید به حساب صادرکننده بازگردد؟ چگونه می‌توانیم بخشنامه‌یی که در بدو امر پایه آن روی آب است چگونه بعضی دوستان ما صحبت می‌کنند که بخشنامه اجرایی است؟
فرشچیان با مقایسه پیمان‌سپاری ارزی و سیاست‌های فعلی بانک مرکزی افزودای کاش به جای این سیاست پیمان ارزی احیا می‌شد. پیمان ارزی طی ۴۰ سال گذشته می‌گوید ارزی را که متعهد شده‌اید بیاورید و مازاد آن متعلق به شماست. طبق دستورالعمل جدید هیات دولت کلیه ارز قاچاق و با مواد مخدر یکی است. یک شبه بازار آزاد تبدیل به بازار سیاه می‌شود. در کجای دنیا وقتی بازار سیاه می‌شود قیمت‌ها پایین می‌آید؟ شرایط به گونه‌یی است که اگر بخواهیم سالم کار کنیم نباید صادرات کنیم.
میخکوب ارزی
هادی قوامی، نایب‌رییس کمیسیون برنامه و بودجه مجلس در این جلسه گفت: بحث تأثیر میخکوب ارزی بر صادرات است. قانون برنامه ششم و قانون دایمی نرخ شناور مدیریت شده را مطرح می‌کند و دولت باید وظیفه‌اش را در این خصوص انجام دهد. آنچه در هفته گذشته به دلیل ضعف در بازار ارز رخ داد و شد مدیریت شناور شد در واقع میخکوب ارزی است و قطعاً دارای آثاری است که بر صادرات اثر آن منفی است. به خصوص امسال هم که سال حمایت از کالای ایرانی بود انتظار بر این بود که از کالای ایرانی حمایت شود ولی این شوک به کالای ایرانی آسیب زد. کالای ایرانی صرفاً برای مصرف ایرانی نیست بلکه باید صادرشود تا مشکلات داخلی را با آن مرتفع کنیم.
این نماینده مجلس شورای اسلامی تاکید کرد: صادرکنندگان مشکلات مختلفی مانند افزایش تعرفه‌های عراق را دارند در حالی که برای عربستان که داعش پرورش می‌دهد تعریفه صادرات به عراق صفر شده است. در مجلس بحث آثار ارز بسیار دیده شد. دولت می‌گوید نرخ ارز از ۴۲۰۰ تغییر می‌کند اما این نرخ اگر بخواهد با این روش تغییر کند باز نرخ ارز خزنده می‌شود نه شناور مدیریت شده. این رژیم ارزی شفا نیست. ما این بحث را در بودجه هم به‌شدت داریم. اکنون ارز از ۳۵۰۰ به ۴۲۰۰ افزایش یافته و این درآمد دولت به کجا می‌رود؟ بحث ما مدیریت بازار ارز و همچنین کمک به صادرکنندگان است. مثلاً تسهیلات ارزی صادرکنندگان از صندوق توسعه باید با هزینه بالاتری بازگردد. اگر کار علمی شده بود سیاست بهتری صورت می‌گرفت اما نشد.
بحث دلار تاجر با دلار نقدی فرق دارد
محمدامین حاج‌کاظمیان، عضو هیات‌مدیره انجمن صادرکنندگان نمونه گفت: اتاق بازرگانی خانه ماست و حق عضویت آن را می‌دهیم پس وظیفه اتاق حمایت از حقوق ما است.
وی تاکید کرد: آیا می‌دانید در ۱۰ روز گذشته هیچ تریلی از ایران خارج نشده است؟ آیا می‌دانید شرکت‌های حمل و نقل ترکیه‌یی از این فرصت بهره می‌کنند که کرایه‌های دوبرابر را پیشنهاد می‌دانند.
حاج کاظمیان افزود: دولت ترجمان دلار را کاملاً اشتباه متوجه شده است. ما درباره نقد دلار حرف می‌زنیم که مصرف‌کننده خانگی به دنبال آن است. دولت با صادرکننده و واردکننده مشکلی نداشت. صادرکننده و واردکننده می‌دانستند چه کار می‌کنند و اینکه نرخ ارز کجا بایستد بر اساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شد. وقتی چارچوب و پایه‌های نظام اقتصادی مشکل و مساله دارد مصرف‌کننده ارز خانگی اگر پولی در حساب دارد می‌گوید دلارش می‌کنم، سکه‌اش می‌کنم. دلار نقدی کالای لوکس شد. ما گلایه داریم که اگر از سمت بخش خصوصی صحبت می‌کنیم حق و حقوق صادرکننده را بگیریم.
به گفته وی تمام پروازهای به عراق رزرو شده است، چرا که آنجا اقدام به خرید دلار ۵۸۰۰ نقد می‌کنند و به ایران می‌آورند. کشورهایی که دارند از این فضا حسن استفاده را می‌کنند. درک ما از دلار اشتباه بود. ما می‌خواهیم به کمک دولت بیاییم ولی دولتی که ترجمان صحیحی از صورت مساله داشته باشند. مشکل اگر دلار نقدی است هر کاری می‌خواهید بکند اما با صادرکننده چیکار دارید؟ با واردکننده چیکار دارید؟ مگر صادرکننده پول می‌آورد؟ صورت مساله را شفاف کنیم. اگر دولت می‌خواهد مساله ارز را حل کند هیچ ارتباطی به واردکننده ندارد صادرکننده و واردکننده یک زنجیره تأمین مالی تعریف کرده و کارش را می‌کند. دولت صادرکننده و واردکننده را رها کند.
ارز باید شناور «مدیریت شده» باشد
عبدالرضا مصری، نماینده مجلس شورای اسلامی هم گفت ما در مجلس از بهمن سال گذشته دغدغه این شرایط را داشتیم و حتی منجر به سؤال از رییس‌جمهور شد. هر کس علت‌هایی را حدس می‌زد اما چون همیشه یک طرف سنگین بازار ارز دولت و بانک مرکزی است نگران بودیم که مشکل کجاست؟ بعد متوجه ولنگاری عجیبی شدیم که توجه از دعوت رییس بانک مرکزی و وزیر امور اقتصادی و دارایی بود فهمیدیم مدیریتی وجود ندارد. وی تاکید کرد اگر اتفاقات تحت کنترل بود نگران نبودیم ولی بعد فهمیدیم مدیریت ارزی کشور مثل راننده‌یی است که خوابش برده حال یک آن بیدار شده و یک دفعه روی ترمز می‌زند که ببیند کجاست، جاده کجاست. تصمیم عجولانه دولت درست شب قبل از این بود که مجلس به دولت پاسخ دهد که چه می‌کند و اعلام شد نرخ ارز ۴۲۰۰ تومان است. مسوولان اطلاع‌رسانی و توجیه درستی حتی به در جلسات محرمانه هم ارائه ندادند. صدور چندین بیانیه پشت سر هم وقتی تصمیمی تیتروار اعلام می‌شود نشان می‌دهد مطالعه قبلی روی تصمیم نشده است. به گفته مصری ما در مجلس می‌گوییم، قانون می‌گوید شناور مدیریت شده و حتی اگر معیار رقم ارز در بودجه است رقم فعلی فاصله دارد. در این مقطع باید به دولت کمک کرد ولی بعد علت را ببینیم. وقتی نرخ بهره را دستکاری می‌کنیم و سرمایه می‌ترسد و منتظر جای امن می‌رود.
چرا با بخش خصوصی مشورت نشده است؟
ابراهیم جمیلی، رییس انجمن صادرکنندگان نمونه در این جلسه اعلام کرد: ما روز سه‌شنبه نامه‌یی برای آقای جهانگیری فرستادیم و شرایط را توضیح دادیم. به گواهی آمار شرایط تمام کالاهای صادراتی متفاوت است. سهم این کالاها در صادرات هم یکسان نیست. همچنین بیش از ۷۷ درصد صادرات به ۷ کشور است که هر کدام شرایط خاص خود را دارند و بازگشت پول از این کشورها متفاوت است. به همین دلیل نمی‌توان با یک روش برای هم کالاها و کشورها برخورد کرد.
به گفته جمیلی تمام حرف ما این است که متاسفانه دولت زمانی که این بخشنامه را اعلام کرد هیچ مشورتی با صادرکنندگان نکرد. تلاش کنیم قبل از صادر شدن بخشنامه پخته‌اش بکنیم. اعتراض از سر دلسوزی است. اکنون نمی‌توان ارز صادراتی به عراق را بازگرداند.
همچنین اسدالله عسگراولادی، رئیس اتاق ایران و چین اعلام کرد: من ۶۳ سال است که صادرات می‌کنم و جز فروردین ۹۷ هیچ ماهی یک ستون ضرر نداشته‌ام اما این فروردین زیان داده‌ام و تصمیم گرفتم کار نکنم. صادرات راه خودش را پیدا می‌کند اما دست‌اندازها مشکل برای صادرات ایجاد می‌کنند. من بنا به حمایت از دولت دارم اما ۴ ماه پیش این مسیر را پیش بینی کرده بودم که مدیریت ارزی و صادراتی به مشکل می‌خورد. چرا با بخش خصوصی مشورت نمی‌شود؟
مجیدرضا حریری، رئیس انجمن صادرکنندگان صنایع‌دستی گفت: وضعیت اقتصاد کشور مانند مریضی است که تب ۴۲ درجه دارد و در این شرایط تنها مساله پایین آوردن تب است همه انتقادهای اقتصادی به جای خودش باقی است اما یک نکته را در نظر بگیرید که متر و معیار و ترازو نه اقتصاد بلکه امنیت است.
همچنین محمد لاهوتی، رئیس کنفدراسیون صادرات اعلام کرد: ورود دولت به بحث ارز کمی دیرتر از آنچه انتظار می‌رفت، بود. ولی این اتفاق افتاد و ما هم در شرایط فعلی فکر می‌کنم می‌توانیم ارائه راهکار و دستورالعمل داشته باشیم. تا این لحظه همه خبرها از سمت دولت این بود که ما قصد دخالت برای احیای پیمان‌سپاری را نداریم ولی می‌خواهیم بازار را مدیریت کنیم که بدانیم منابع صادراتی کجا هزینه شده است. اگر با این رویکرد پیشنهادات را مطرح کنیم، می‌توانیم مشکلات آتی را کم بکنیم. اینکه تنها با تصمیمات دولت مخالفت کنیم یا بگوییم نشدنی است، ممکن است تصمیمات دیگری گرفته شود که ضرر و زیان بیشتری داشته باشد و تغییرات آن طولانی‌تر شود.
حمل و نقل پاشنه آشیل صادرات
سیده فاطمه مقیمی، عضو هیات رییسه اتاق تهران در این جلسه اعلام کرد: تصمیم دولت عجولانه بود. یکسان شدن نرخ ارز خواسته‌یی بود که سال‌ها از سوی بخش خصوصی مطرح بود اما ثابت شدن نرخ ارز روی ۴۲۰۰ این نکته را مطرح می‌کرد که چه کارشناسی روی آن بود؟ چرا ۴۱۰۰ یا ۴۳۰۰ تومان نشد؟
به گفته مقیمی امروز چرخه اقتصاد متوقف شده و حتی وقتی انبار بنگاه پر است، نمی‌فروشد چون نمی‌داند نرخ واقعی چقدر است. اگر تولیدی هم انجام می‌دهد با طمأنینه عمل می‌کند. اما در بخش حمل و نقل که نمایندگی آن را دارم چرخه تجارت را متوازن می‌کند هم اثرگذار است. بخشنامه‌های بانک مرکزی بخش حمل و نقل تنها روی ارز راننده تاکید کرده است. بابت اسناد خرید خارجی و بیمه‌ها ارزی تخصیص داده نشده است. برای راننده‌یی که ممکن است در خارج از کشور دچار آسیب به کامیون شود، ارزی نیست و در مرز برخلاف چیزی که گفته‌اند ارزی تخصیص داده نشده است. تأخیر تحویل در تعهدات شما را چه کسی پاسخ می‌دهد؟ عضو هیات رییسه اتاق تهران افزود ما در تقابل نیستیم بلکه در تعامل هستیم ولی در این کار نه از نظرات بخش خصوصی استفاده نشد.
می‌خواهیم صادرات وجود داشته باشد یا خیر؟
علی شریعتی‌مقدم، نایب‌رئیس انجمن صادرکنندگان نمونه آخرین سخنران این جلسه بود و گفت یک سری بحث مبنایی باید داشته باشیم که اصولاً می‌خواهیم صادرات غیرنفتی داشته باشیم یا خیر؟ آیا می‌خواهیم سرمایه‌هایمان در بخش مدیریتی، کالایی، انسانی، بازاری حفاظت کنیم یا نمی‌خواهیم؟ آیا می‌خواهیم بازارهای‌مان حذف شود یا نمی‌خواهیم؟ یا می‌خواهیم همه آن را نابود کنیم؟ بازار ما را با این سیاست‌ها از بین برده‌اید و همین را هم نمی‌گذارید ادامه دهیم. ما باید مشکل قاچاق را حل کنیم؟
وی تاکید من یک صادرکننده تخصصی هستم که نمی‌خواهم واردکننده شوم و دوست دارم مسیر صادراتی را طی کنم. الان با این شرایط نمی‌توانم جواب کشاورز را بدهم. این بلاتکلیفی درست نیست. پول‌هایمان در جاهای مختلف جهان از بین رفته است. به خاطر قوانین پولشویی پول صادرات در اروپا گیر است. این کارها ظلم است. اگر می‌خواهیم صادرات را از بین ببریم راحت است اما اگر می‌خواهید، حفظ شوید راهکار یک جمله است. در این شرایط به کار صادرکنندگان کاری نداشته باشید.