دیروز اولین روز معاملاتی ارز تک‌نرخی بود و مردم در انتظار خرید ارز تک‌نرخی مقابل صرافی‌ها صف بستند؛اما بانک مرکزی ارز نفروخت و عملاً معامله‌ای در بازار انجام نشد. نکته قابل‌توجه در تصمیم دولت برای یکسان‌سازی نرخ ارز ، جلوگیری از خریدوفروش ارز در حاشیه بازار است اما بازار هنوز این مسئله را باور نکرده است.
بازار ارز در نخستین روز پس از یکسان‌سازی نرخ‌ها، شلوغ، امنیتی، پرسروصدا و البته بی‌معامله بود. پیاده‌روهای راسته صرافان را جمعیتی پرکرده بود که برای خرید دلار ارزان آمده بودند و حاشیه خیابان را مأموران انتظامی، راهور و گشت مشترک تعزیرات حکومتی. گهگاه در گوشه‌ای از بازار بحثی درمی‌گرفت که عمدتاً ناشی از اعتراض خریداران معطل‌مانده به نمایندگان صرافی‌ها بود. گزارش میدانی همشهری از محدوده فردوسی اما حاکی از این است که دیروز کم‌معامله‌ترین روز بازار ارز بوده و جز خریدوفروش اندک ارز توسط دلالان، هیچ بده‌بستانی در بازار ارز انجام نشده است.
حرص خرید دلار بیداد می‌کند
دولت در یک تصمیم نسبتاً غافلگیرکننده، ارز را تک‌نرخی کرده و وعده داده است دلار را به قیمت 4200تومان به‌وفور در اختیار متقاضیان واقعی قرار دهد و دیروز همین وعده، جمعیت انبوهی را به پیاده‌روهای راسته صرافان کشاند؛ جمعیتی که البته بسیاری از آنها مشمول قاعده تخصیص ارز نمی‌شدند چراکه بر اساس تصمیم ستاد اقتصادی دولت، فقط ارز مورد نیاز برای فعالیت قانونی فعالان اقتصادی، نیازهای خدماتی مسافران، دانشجویان، محققان و دانشمندانی که برای کارهای تحقیقاتی خود به ارز نیاز دارند، از طریق بانک مرکزی، صرافی‌های مجاز و بانک‌های تحت کنترل بانک مرکزی با دلار 4200تومانی برآورده خواهد شد و هیچ نرخ دیگری برای ارز به رسمیت شناخته نمی‌شود. این مسئله تا جایی در تصمیم اخیر دولت مورد تأکید بوده که اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهور هشدار داده است: با یکسان‌سازی نرخ ارز، هر قیمت غیررسمی دیگری در این بازار به‌عنوان قاچاق تلقی خواهد شد؛ مثل قاچاق موادمخدر که کسی حق خریدوفروش آن را ندارد. ازاین‌رو با کسی که ارز را با قیمت‌های غیررسمی خریدوفروش می‌کند، برخورد خواهد شد. روی دیگر صحبت‌های جهانگیری این است که کسی جز مصرف‌کنندگان واقعی ارز حق خریدوفروش ندارد و با این حساب وجود حاشیه برای بازار ارز و فعالان دلالان در این بازار مجاز نیست. در این میان اما حرص سرمایه‌گذاری روی دلار هنوز بین مردم بیداد می‌کند و بسیاری طالب خرید دلار 4200تومانی و نگهداری آن به امید گران شدن هستند؛ غافل از اینکه گران شدن دلار به معنای افت ارزش ریال است و گران شدن ارز هرچند شادی این سرمایه‌گذاران را به‌دنبال دارد اما عملاً به‌منزله آب رفتن سرمایه بخش عمده ایرانیان است.
پچ‌پچ‌های بازار ارز
در بخش‌هایی از پیاده‌روهای خیابان فردوسی، گوش تا گوش آدم ایستاده و ازدحام جمعیت به‌قدری است که رهگذران گاه مجبور می‌شوند پا به خیابان بگذارند و از مسیر ماشین‌رو عبور کنند. در این جنب‌وجوش اما، مردم جابه‌جا گعده‌های چندنفره ساخته‌اند و با هم بحث می‌کنند. هرکسی حال و روز خودش را می‌گوید و نظرش را درباره تک‌نرخی شدن ارز. همه منتظر اقدام بانک مرکزی نشسته‌اند؛ برخی با امیدواری، برخی ناامیدانه و برخی با نیشخند و تمسخر.
نفری چند تا می‌دهند!
یکی کنار صف صرافی می‌ایستد و با صدای بلند می‌پرسد: «نفری چند تا می‌دهند» هرکسی یک‌چیزی می‌گوید. یکی می‌گوید هر چی بخواهی، جهانگیری گفته. یکی دیگر بعید می‌داند از 5هزار تا بیشتر بدهند اما یکی داد می‌زند هزارتا هم بدهند خوب است. نماینده صرافی اما که اول صف ایستاده و اسم‌ها را وارد لیست می‌کند می‌گوید هنوز جلسه بانک مرکزی با صرافی‌های بانکی تمام نشده و رقم مشخص نشده اما بعضی‌ها از نفری 500 دلار حرف می‌زنند.
حرف نماینده صرافی ولوله به جمعیت می‌اندازد. یکی هم می‌گوید قرار شده مثل قدیم ارز مسافری را تا سقف 10 هزار یورو بعد از گیت فرودگاه بدهند اما بغل‌دستی‌اش به این حرف واکنش نشان می‌دهند و می‌گوید: این‌طوری که فایده ندارد. جهانگیری دیشب گفت هرچقدر بخواهید می‌دهیم. جوانی با خنده در جوابش می‌گوید: اینجا از این خبرها نیست؛ برو در خانه جهانگیری بگیر. آن‌طرف‌تر از صف، مرد میانسالی که روی لبه جدول نشسته سر تکان می‌دهد و می‌گوید: دولت می‌گوید هرکسی نیاز ارزی دارد بیاید، کل مردم آمده‌اند. همه فکر می‌کنیم زرنگیم غافل از اینکه دلار که گران می‌شود قیمت آب‌معدنی تا کفن‌ودفن هم بالا می‌رود.
به تب راضی شدیم!
مرد میانسالی می‌گوید: چپ دولت خالی است و فروش دلار 4200تومانی نهایتاً تا یکی، دو ماه ادامه دارد. بعدازآن باید التماس دلال را بکنیم تا دلار 10هزارتومانی به ما بفروشد.
جوانی سرش را به نشانه تأیید تکان می‌دهد و می‌گوید: اگر دولت دلار داشت چرا تا حالا صبر کرده و الان که بازار به هم ریخته می‌خواهد بفروشد. گذشته از این اگر قیمت دلار 4200تومان است چرا در بودجه 3500تومان نوشته شده! مگر چه اتفاقی افتاده که حالا از نظر دولت دلار باید گران شود.
یکی از حاضران هم گویا دلال است یا سابقه دلالی دارد. او معتقد است دولت یک دستی به بازار ارز زده و این حرفش هم مثل وعده‌های قبلی رئیس بانک مرکزی عملی نمی‌شود.
یک نفر میان بحث می‌دود و می‌گوید: اگر این بار دولت بلوف زده باشد که هم خودش بدبخت می‌شود هم ما. این‌ها دلار دارند منتها می‌خواستند قیمت را آنقدر بالا ببرند تا مردم به مرگ گرفته شوند و به تب راضی شوند. چند ماه پیش اگر می‌گفتی دلار بالای 4هزار تومان یکسان‌سازی می‌شود کل مملکت به هم می‌ریخت اما الان همین اتفاق افتاده و مردم دعاگوی دولت هستند؛ به خاطر این کار. این‌ها سیاست‌بازی است.
دلال مشکل‌گشا!
در گوشه‌ای دیگر یک مسافر و یک فروشنده روی قیمت دلار چانه می‌زنند. پیرمردی می‌گوید فردا عازم سفر خارجی است و سه، چهار هزار دلار می‌خواهد. گویا فروشنده هم که قبلاً دلار را برای سرمایه‌گذاری خریده، قیمتش را از 5800تومان به 5500تومان کاهش داده اما هنوز مرد مسافر برای خرید راضی نشده است. یک نفر به پیرمرد توصیه می‌کند این قیمت را از دست ندهد آخر دلال‌های پایین خیابان فردوسی دلار را کمتر از 5800تومان نمی‌فروشند. مرد مسافر اما نظرش روی 5000تومان است و از فروشنده می‌خواهد مرام به خرج بدهد اما او می‌گوید دلال‌ها به او گفته‌اند هر مبلغی که صرافی دلار را بخرد، هزار تومان بالاتر خریدار هستند. به گفته او صراف‌ها دلار را 4200تومان خریدار هستند و دلال‌ها هم روی 5200تومان می‌خرند. چند نفر دیگر هم وارد این بحث می‌شوند. یکی می‌گوید از فردا بازار بهتر می‌شود و می‌شود دلار مسافرتی خرید اما کسانی که عجله دارند چاره‌ای جز خرید از دست دلال ندارند. آخر هم پیرمرد 1800دلار به قیمت 5300تومان می‌خرد و می‌رود.
رؤیای دلار 10هزارتومانی
اواسط خیابان فردوسی، نزدیک میدان سکه، یعنی همان محل سابق تجمع دلال‌های بازار ارز، یکی از دلالان آرام زیر گوش رهگذران «دلار، دلار» می‌کند. از او قیمت را می‌پرسم. از 5800تومان پایین‌تر نمی‌آید. می‌گوید نرخ دیشب 6 هزار تومان بوده و این 200تومان هم فقط به خاطر نرخ‌شکنی بانک مرکزی پایین آمده. نظرش این است که دلار 4200تومان کذب است و با این قیمت دلار دست کسی نمی‌دهند. برای اینکه خیالم را راحت کند که قیمت دلار همین است، یک رسید انتقال وجه نشان می‌دهد و می‌گوید، دلارهای من اسکناس آبی است و پیش پای شما هم 8 هزار دلار روی همین قیمت فروخته‌ام. او خریدار دلار نیست اما معتقد است خریدار دلار 5800تومانی هم برنده است. دوستش از او هم رؤیایی‌تر فکر می‌کند و می‌گوید: کسی که دلار را زیر 6 هزار تومان بفروشد، فکر اقتصادی ندارد! قیمت دلار همین‌الان 10هزار تومان است. حالا اگر ترامپ هم زیر برجام بزند که دیگر افسار پاره می‌کند.
نگاه بازار به صرافی‌های امارات
بیشترین تجمع خیابان فردوسی مربوط به جایی است که 2صرافی بانکی دیوار به دیوار هم قرار گرفته‌اند. روبه‌روی این دو صرافی هم صرافی‌های مجوزدار صف کشیده‌اند و مردم مقابل آنها. دنبال عابرانی که صرافی‌ها را دید می‌زنند و قیمت دلار را می‌پرسند راه می‌افتم. وقتی خودم را فروشنده دلار معرفی می‌کنم فقط قیمت می‌پرسند و حاضر به خرید نیستند. یکی از آنها حتی دلار را روی قیمت 4500تومان هم از من نمی‌خرد و معتقد است چند روز دیگر به‌راحتی می‌تواند ارز بانکی بخرد.
اوایل خیابان فردوسی خلوت‌تر است؛ اینجا پاتوق اغذیه‌فروش‌هاست و کسانی هم با فلاسک، چای می‌فروشند. گعده‌های اینجا خلوت‌تر است. 3نفر کنار هم ایستاده‌اند و با نماینده یکی از صرافی‌ها حرف می‌زنند. این سه نفر متقاضی ارز مسافری هستند و من هم به‌عنوان مسافر از آنها اطلاعات می‌خواهم. می‌گویند اگر عجله داری از دلال‌ها بخر وگرنه صبر کن از فردا وضع بازار بهتر می‌شود. نماینده صرافی معتقد است برای مدتی محدود دلار 4200تومانی عرضه می‌شود اما قیمت واقعی دلار این نیست. کانال تلگرامی یکی از صرافان امارات را نشان می‌دهد و می‌گوید: الان صرافی امارات نرخ حواله درهم را هزار و 505 تومان زده، قیمت حواله دلار هم می‌شود نرخ حواله درهم ضربدر 3.667 که می‌شود 5هزار و 518 تومان. حالا بانک مرکزی هم بگوید نرخ درهم هزار و 143 تومان است بازار قبول نمی‌کند.
تعلیق صرافی‌ها در نیمروز
حوالی ظهر، پیاده‌روها هنوز پر از جمعیت است. در صرافی‌های بانکی بسته شده و صرافی‌های دیگر هم مردم را به داخل راه نمی‌دهند. معامله ارز متوقف شده و فقط سکه‌فروش‌ها خریدوفروش دارند. قیمت سکه تمام بهار آزادی طرح جدید که شب قبل تا 2میلیون تومان افزایش پیدا کرده بود حالا به حوالی یک‌میلیون و 750 هزار تومان رسیده و در بازار خریدار دارد. در مقابل قیمت فروش سکه هم به یک‌میلیون و 800 هزار تومان رسیده است. حدود یک ساعت از ظهر گذشته که بانک مرکزی اطلاعیه شماره یک یکسان‌سازی نرخ ارز را منتشر می‌کند و آب پاکی را روی دست همه می‌ریزد. مأموران انتظامی مستقر مقابل صرافی‌های بانکی به مردم اعلام می‌کنند که امروز دلار عرضه نمی‌شود. همهمه بین مردم به راه می‌افتد و برخی هم اعتراض می‌کنند اما پاسخ مأموران تغییر نمی‌کند؛ «صرافی‌ها کار نمی‌کنند، لطفاً اینجا نایستید.»
ارز مسافری منتظر تمهید بانک مرکزی
بانک مرکزی اطلاعیه شماره یک یکسان‌سازی نرخ ارز را در راستای اجرای تصمیم ستاد اقتصادی دولت مبنی بر یکسان‌سازی نرخ دلار آمریکا و برای پاسخگویی به پرسش‌های احتمالی هموطنان و تبیین جزئیات تصمیم یاد شده منتشر کرده است.
بر اساس بند یک این اطلاعیه، بانک مرکزی از دیروز نسبت به تأمین ارز برای تمام نیازهای قانونی تجاری و تولیدی در چارچوب قوانین و مقررات صادرات و واردات و مقررات ارزی کشور بر مبنای هر دلار 4200تومان اقدام می‌کند.
بند دوم اما نسبت به خریدوفروش غیرمجاز ارز هشدار می‌دهد. بر اساس بند«خ» ماده2 قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز هرگونه خریدوفروش ارز خارج از سیستم بانکی و صرافی‌های مجاز قاچاق محسوب شده و نهادهای ذیصلاح با مرتکب بر اساس قوانین و مقررات جاری ازجمله قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز برخورد می‌کنند.
در بند سوم میزان ارز قابل نگهداری توسط هر شخص حداکثر 10هزار یورو یا معادل آن به سایر ارزها اعلام و تأکید شده است که بر اساس قانون درصورت کشف میزان بیش از آن در اختیار هر شخص، با او برخورد خواهد شد.
بند چهارم آب پاکی را روی دست خریداران قبلی ارز می‌ریزد و تا پایان فروردین‌ماه به آنها فرصت می‌دهد تا اگر بیش از 10هزار یورو یا معادل آن به هر ارزی در اختیار دارند، آن را به بانک‌ها بفروشند یا در شبکه بانکی سپرده کنند. بر اساس اعلام بانک مرکزی، تمام اشخاصی که سابقاً اقدام به خرید ارز به‌صورت اسکناس کرده‌اند و در تاریخ صدور این اطلاعیه بیش از 10هزار یورو یا معادل آن به هر ارزی در اختیار دارند، حداکثر تا پایان ماه جاری نسبت به سپرده‌گذاری ارز در بانک‌های مزبور یا فروش آن به بانک‌ها اقدام کنند. بر اساس بخشنامه مورخ26/12/1396 بانک مرکزی، درصورت سپرده‌گذاری ارزی در بانک‌ها، سود ارزی بر اساس مقررات بانک مرکزی به سپرده‌های مزبور پرداخت خواهد شد و بازپرداخت اسکناس به سپرده‌گذاران ارزی نیز درصورت مطالبه آنها تضمین می‌شود.
در بند پنجم اطلاعیه بانک مرکزی، تأمین ارز تمام واردات کشور به پس از ثبت سفارش موکول شده و ثبت سفارش نیز صرفاً با پرداخت از طریق مسیر بانکی مجاز اعلام شده است.
البته بر اساس بند6 این اطلاعیه، بانک‌ها علاوه بر انجام حواله توسط خود، می‌توانند پس از تشکیل پرونده و اخذ تعهد از واردکننده، نسبت به ثبت درخواست ارز به‌صورت حواله در سامانه نیما و همچنین حواله ارز از طریق صرافی‌ها اقدام کنند.
در بند هفتم اما، تمام صادرکنندگان موظف شده‌اند ارز حاصل از صادرات را به‌جز مواردی که صرف واردات توسط خود، بازپرداخت بدهی ارزی و یا سپرده‌گذاری می‌کنند، از طریق سامانه نیما به بانک‌ها و صرافی‌های مجاز بفروشند. به‌نظر می‌رسد اجرای درست این بند بتواند راه را بر احتکار ارزی صادرکنندگان بزرگ ببندد و کمبود ارز در بازار را از بین ببرد.
بند هشتم، سرنوشت‌سازترین بند این اطلاعیه است که تقریباً تمام متقاضیان فیزیکی حاضر در راسته صرافان را شامل می‌شود. دولت مصمم شده است از خرید غیرقانونی و انباشت ارز در خانه‌ها جلوگیری کند و فقط ارز متقاضیان واقعی بازار را تأمین کند با وجود این هنوز مشخص نکرده است که اسکناس دلار را چگونه در اختیار افرادی مانند مسافران خارجی قرار می‌دهد. بانک مرکزی نیز در بند آخر اطلاعیه خود بلاتکلیفی این متقاضیان را تأیید و اعلام کرده است: ضوابط مربوط به تأمین ارز برای مسافران به خارج از کشور، دانشجویی، درمانی و سایر موارد در مبادی خروجی همزمان با فراهم شدن تمهیدات آن اطلاع‌رسانی خواهد شد.