محمود سریع‌القلم گفت: «اگر کشوری بگوید مساله اولم اقتصاد است اما از تریبون دیگری عکس آن را بگویند این سیگنال‌های متناقض اقتصاد را از شفافیت دور می‌کند.»
استاد علوم سیاسی و تحلیلگر مسائل بین‌الملل در سمینار تحلیل و بررسی چشم‌انداز اقتصاد ایران توسط مطالعات موسسه اقتصادی برگزار شد، با اشاره به اینکه یکی از واژه‌هایی که در ایران بسیار استفاده می‌شود، صداقت است، اظهار داشت: «این ایده، ارتباطی با واقعیت‌های نظام بین‌المللی ندارد، زیرا نظام بین‌الملل و اقتصاد براساس صداقت نیست. صداقت در فضای دیگری قابلیت اطلاق دارد. بنابراین این دانش باید به‌وجود آید که نظام بین‌الملل براساس منافع است.»
او با اشاره به اینکه اخیرا یکی از مقامات وزارت خارجه گفته است که متاسفانه امریکایی‌ها براساس منافع خود عمل می‌کنند، عنوان کرد: «این دیدگاه‌ها در فضای بین‌المللی و اقتصاد بین‌المللی اشتباه است و وقتی در قضاوت‌ها و ارزیابی‌ها قرار می‌گیرد، برداشت دیگری می‌شود. هیچ دو کشوری مثل امریکا و انگلستان روابط دو جانبه استراتژیک ندارند؛ اما همین دو کشور بسیار با هم رقابت می‌کنند، خیلی از مسائل هم به هم نمی‌گویند در مسائل فاینانس و غیره رقابت وحشتناکی در سطح جهانی با هم دارند.»
سریع‌القلم گفت: «کشوری مثل چین 3هزار و 500 میلیارد دلار ذخایر ارزی دارد. هیچ کشوری در دنیا پیدا نمی‌شود که 20 تا 80درصد تجارت خارجی‌اش با چین نباشد، اما همین کشور در اقتصاد براساس واقعیت‌های جهانی عمل می‌کند.»
او با اشاره به حضورش در اجلاس داووس گفت: «آقای مودی نخست‌وزیر هند در یکی از جلسات داووس گفت ما هندی‌ها در دهه‌های 70، 80 و 90 سیاست خارجی واحدی نداشتیم، گاهی به روسیه گاهی به چین زمانی به اروپا نزدیک می‌شدیم تا زمانی که در سیاست خارجی ابهام داشتیم، کسی سراغ ما نیامد. زمانی اقتصاد هند تیک آف کرد که نظام بین‌الملل را به صورت شفاف پذیرفتیم.»
این کارشناس روابط بین‌الملل با بیان اینکه بعضی وقتها لازم است یک بنگاه را محکم تکان بدهید تا این ایده‌هایی که بنگاهداران سال‌ها به آن عادت کرده‌اند، تغییر بدهند، گفت: «اگر به یک سری روش‌ها و رویه‌ها عادت کنید، ممکن است، نتوانید ارزش افزوده تولید کنید. کشورها هم همین‌طورند. یکی باید جریان اجتماعی و سیستم را تکان بدهد، باید بگویند مساله اول شما ثروت است و امنیت ملی نیست. امنیت ملی زیر مجموعه تولید ثروت ملی است. الان چین یک ناو هواپیمابر دارد، اما 11 تای دیگر در حال ساخت دارد بالای200 میلیارد دلار برای بخش نظامی خود در حال هزینه کردن است، اما بدون سرو صدا.»
او گفت: «باید بخش خصوصی خانه تکانی مفهومی تئوریک کند، باید معلوم شود که آیا مساله یک ما اقتصاد ماست یا هویت؟ کسی هویت را انکار نمی‌کند اما هویت بدون پول امکان‌پذیر نیست.»
او اضافه کرد: «اگر سیگنال‌ها متفاوت باشد، سیستم‌ها هم جلو نمی‌روند. من هفته پیش فرانسه بودم. برخی از دوستانم که در کابینه ماکرون هستند، گفتند که چرا گروهی در ایران گفته‌اند ماکرون نوچه ترامپ است؟ درحالی که ما داریم تلاش می‌کنیم برای شما کمک درست کنیم. چرا سیگنال‌های متناقض می‌فرستید؟ اگر کشوری بگوید مساله اولم اقتصاد است اما از تریبون چیز دیگری بگوید این سیگنال‌ها متناقض یکدیگر است؛ اقتصاد نیاز به شفافیت دارد.»
سریع‌القلم گفت: «به نظرمن بحران جدی به لحاظ اندیشه‌های اقتصادی و حتی سیاست خارجی و بین‌المللی در کشور وجود دارد؛ مگر آنکه تجربه جهانی و بخش خصوصی بتوانند چارچوبی را طراحی و در کشور عمومی کنند.»
او با بیان اینکه اتاق ایران و تهران و اصناف می‌توانند جریان اجتماعی درست کنند، تصریح کرد: «اندیشه‌های موجود نمی‌تواند ما را به سرمنزل مقصود برساند. سیاست‌گذاری اقتصادی با ابهام و غیرعملیاتی شدن قابل اجرا نیست.»
استاد دانشگاه شهید بهشتی در پاسخ به این سئوال که آیا امریکا از برجام خارج می‌شود؟ گفت: «امریکا با سه کشور اروپایی امریکا فرانسه و انگلیس جلسات کاری گذاشته اند؛ امریکا به دنبال استفاده از این اهرم است که اروپایی‌ها را قانع کند که امتیازات جدی به اقتصاد ایران تعلق نگیرد. درحالی که نگاه کلی اروپایی‌ها این است که ایران تهدیدی برای غرب نیست. امریکا اما ایران را متفاوت می‌بیند.»
او افزود: «اروپایی‌ها به دلیل منافع عظیمی که با امریکا دارند بخشی از این فشار را می‌پذیرند، اما اینکه در دو ماه آینده امریکا از برجام بیرون می‌آید یا نه بستگی به نگاه کاری این کمیته سه جانبه دارد. اگر به اجماع برسند، اندیشه Limbo ادامه می‌یابد. واژه‌یی در مذاکرات به نام protraction وجود دارد مبتنی بر اینکه کاری را نمی‌خواهید انجام دهید و آن کار به درازا می‌انجامد؛ شاید امریکایی‌ها عمد داشته باشند و این موضوع بنگاه‌های اروپایی را معطل نگه می‌دارد.»
نقش بخش خصوصی در تحول حاکمیت
سریع‌القلم در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه بخش خصوصی در قالب چه تشکل‌هایی می‌تواند اثر گذار باشد، در حالی که نیمی از افراد اتاق‌ها را دولت تعیین می‌کند؟ گفت: «وقتی اروپای قرن 19 را مطالعه می‌کنیم، می‌بینیم که بخش خصوصی در تغییر نگاه‌های حاکمیتی بسیار نقش داشته‌اند؛ الان اطلاعاتی در دست داریم که نشان می‌دهد بخش خصوصی چین در تغییر نگاه اعضای حزب کمونیست چین بسیار موثر بوده است.» او افزود: «بخش خصوصی هند نیز نگاه نظامیان هند را تغییر داد؛ نظامیان هند وقتی می‌خواستند دوره ببینند یا روسیه می‌رفتند یا چین، در حالی که بخش خصوصی به آنها گفت بروید دنیای جدید را کشف کنید. من از وضعیت اتاق تهران و ایران آگاهم به آنها گفته‌ام شما باید برای بخش خصوصی مانیفست تهیه کنید. یه سری جلسات بگذارید و خواست بخش خصوصی را بیابید. بعد گروه‌هایی را مشخص کنید که با نظامیان و گروه‌های حاکمیتی صحبت کنند.»
این کارشناس ارشد مسائل بین‌الملل خاطرنشان کرد: «به نظرمن اگر بخش خصوصی دور هم جمع شوند و به اتفاق نظر برسند و ثابت کنند که بین روابط خارجی ما و اقتصاد می‌تواند ارتباطی باشد، می‌توانند در تغییر نگاه حاکمیتی حتی از دانشگاه‌ها موثر‌تر باشند.»
او افزود: «الان اروپایی‌ها به دنبال کاهش ریسک اقتصادی ایران هستند، اما بخش خصوصی هم باید کمک کند. نباید منتظر تحول در درون حاکمیت باشد. کسانی که قدرت دارند تمایل به حفظ وضع موجود دارند. آن بخش از جامعه که فکر می‌کند و تولیدمی کند باید به فکر اثرگذاری باشد.»
سریع‌القلم با بیان اینکه تغییر نگاه حاکمیت هم‌زمان می‌برد و به سرعت عملی نیست، گفت: «کشور ما دارای ابعاد هویتی غنی است و تغییر دراین کشور راحت نیست. نسبت به 20 سال پیش که من همین حرف‌ها را می‌زنم شرایط تغییر کرده؛ اگر من 20 سال پیش در جمعی حرف می‌زدم که 80 درصد مخالفم بودند الان کمتر از 5 درصد مخالفند؛ این نشان می‌دهد جامعه به جمع‌بندی رسیده و بسیاری از مسائل در اثر تجربه و مطالعات قابل حل است.»
ایمانی‌راد: پارادوکس ارز در اقتصاد ایران بغرنج می‌شود
در این سمینار مرتضی ایمانی‌راد گفت: «سال آینده سیاسی‌ترین سال برای اقتصاد ایران خواهد بود و پیش بینی‌ها حکایت از آن دارد که التهابات بازار ارز همچنان ادامه داشته باشد.»
رییس موسسه بامداد در این سمینار با تاکید بر اینکه بدون داشتن چشم‌انداز مسائل سیاسی، پیش‌بینی مسائل اقتصادی قابل بررسی نیست، در دو بخش به بررسی و پیش‌بینی اقتصاد ایران در سال ۹۷ پرداخت.
او در بخش اول سخنان خود با اشاره به اینکه سال آینده نوسانات بازارها کماکان ادامه خواهد یافت، گفت: «چون به لحاظ سیاسی مساله حفظ شرایط موجود مطرح است، بنابراین دولت دست به ترکیب ساختار اقتصاد ایران نخواهد زد. پیش‌بینی‌ها حکایت از آن دارد که دولت آقای روحانی کار جراحی که بسیاری از اقتصاددانان مطرح می‌کردند و خود ایشان هم یکی دوبار به آن اشاره کرد، انجام نخواهد داد، چون جراحی ریسک دارد. در شرایط فعلی دولت نمی‌خواهد ریسک جراحی را بپذیرد. بنابراین حفظ بقا و شرایط موجود در سال ۹۷ اولویت دولت آقای روحانی خواهد بود.»
او درعین حال گفت: «اما اقتصاد ایران سال آینده بیشتر از ۳۸ سال گذشته سیاسی‌تر خواهد شد، زیرا مسائل اقتصادی فشار روی دولت را بیشتر خواهد کرد. از سویی اگر مساله سیاسی شدگی عمده شود، آزادی عمل بنگاه‌ها کاهش خواهد یافت.» ایمانی‌راد با بیان اینکه پیش‌بینی‌ها دلالت برآن دارد که سال آینده هم فضای تحریم بر اقتصاد ایران وجود خواهد داشت، عنوان کرد: «به نظرمن این موضوع مهم‌ترین مساله اقتصاد است؛ اقتصاد ایران دماسنجی دارد که به آن نرخ دلار می‌گویند و شدیدا به وضعیت تحریم بستگی دارد. در سال ۹۶ نسبت به سال قبل بالاترین درآمد ارزی را داشتیم اما نرخ ارز جهش کرد.»
او اضافه کرد: «مشکل اقتصاد ایران فقط مساله برجام نیست و انواع و اقسام تحریم‌ها هنوز کار می‌کند. تحریم یوترن و یکی دو تحریم که روی میز است، هنوز فعال نشده است.»
تحولات موثر اقتصاد جهان درباره ایران
او با اشاره به چهار اتفاق مهم در دنیا که می‌تواند برای اقتصاد ایران بسیار مهم باشد، گفت: «اول آنکه، یک مگاترند بزرگ در جهان درحال ایجاد است. چینی‌ها و امریکایی‌ها آن را پذیرفته‌اند. تحولات سیاسی و پارادایمی تحولات اقتصادی به این سمت حرکت می‌کند که منابع و امکانات از غرب به آسیا و چین حرکت کند؛ به عبارت دیگر همان‌طور که چین مرتب قدرتمندتر شده در سال‌های آینده هم قدرتمندتر می‌شود. در این شرایط سمت و سوی حرکت ما بسیار مهم است. وقتی منابع به سمت چین می‌رود نشان می‌دهد که تنش بین امریکا و چین در سال‌های آینده محتمل است.»
او افزود: «ما پیش‌بینی می‌کنیم که یوان در سال‌های آینده قدرتمندتر خواهد شد و سقوط دلار بسیار محتمل است. به دلیل نوسان و به هم خوردن مسائل سیاسی، پیش‌بینی می‌کنیم نوسانات در بازارهای جهانی افزایش پیدا خواهد کرد و در این میان قیمت طلا بیش از همه افزایش می‌یابد.»
این تحلیلگر مسائل اقتصاد بین‌الملل با اشاره به پیش بینی سال گذشته موسسه مطالعات اقتصادی بامداد در پنجمین سمینار، گفت: «سال قبل قیمت طلای جهانی را در یک کانال ۱۱۰۰تا ۱۳۰۰ دلار پیش بینی کردیم که ۹۵ درصد مواقع در این کانال بود؛ پیش‌بینی سال آینده ما این است که اونس طلا بین ۱۳۰۰ تا ۱۵۰۰ دلار حرکت خواهد کرد و عمده سکونت طلا بین ۱۳۰۰ تا ۱۵۰۰ دلار است. یکی از دلایل این پیش‌بینی این است که اوضاع سیاسی در جهان بسیار پرتنش است و این تنش‌ها یکی از این منابع تنش‌ها تحرکات سیاسی و اقتصای ترامپ است که قیمت طلا را بالا می‌برد.»
ایمانی‌راد مساله دوم اقتصاد جهانی را چالش‌های سیاسی در سطح جهان ذکر کرد و گفت: «این چالش‌ها افزایش می‌یابد، اما نرخ رشد اقتصادی در ۲۰۱۸ بهبود خواهد یافت. یکی از دلایل بهبود، مشکلات سیاسی است که ترامپ ایجاد می‌کند.»
او سومین مساله پراهمیت در دنیا را برای سال آینده، از دست رفتن قدرت دلار عنوان کرد و اضافه کرد: «سال آینده دلار قدرت خود را از دست داده وسال ۲۰۱۸ دلار پول پرقدرت نخواهد بود. پولی است که حدود ۱۵ درصد ضعیف می‌شود.»
این اقتصاددان در ادامه تمایلات سرمایه‌گذاران را عامل چهارم موثر در تحولات جهانی اقتصاد ذکر کرد و گفت: «یکی از موضوعات مهم که در کشور ما نادیده گرفته می‌شود،
market sentiment است که از محرک‌های اصلی بازار در جهان به شمار می‌آید؛ یعنی تمایلات سرمایه‌گذاران به سمت دلار بسیار منفی است.»
او افزود: «در سال ۲۰۱۸ ما با دلار نسبتا ضعیف روبه‌رو هستیم و این برای ایران یعنی قیمت نفت بالا رفته و به بیش از ۶۰ دلار می‌رسد در نتیجه وضع کسری بودجه بهتر خواهد شد. هر وقت دلار ضعیف می‌شود، قیمت نفت و طلا بالا می‌رود. بنابراین سال ۲۰۱۸ سال تضعیف دلار امریکاست و در مقابل ارزهایی مثل یورو پوند دلار استرالیا، کانادا و ین ژاپن شدیدا تقویت می‌شود. این شرایط برای اقتصاد ایران کاربردهای بسیاری خواهد داشت.»
گروهی هستند که در شرایط نوسان‌های ارزی نصف عمرشان را درایران زیست می‌کنند و نیم دیگر در خارج از ایران و این نقل و انتقالات ارز حجم بالایی دارد. رقم خروج پول از کشور بالاست. این پدیده‌یی است که تازه با ان مواجه شده‌ایم. کسانی که مهاجرت کرده اند، در ایران هم پول دارند، با یک التهاب ارزی پول را منتقل می‌کنند. حرکت دارایی‌های دوزیستیان در اقتصاد ایران را نباید نادیده گرفت. حرکت پول این وسط زیاد است.
پارادوکس ارز در اقتصاد ایران
او در عین حال با بیان اینکه دولت حتی با توجه به افزایش قیمت نفت خیلی در موقعیت قوی نیست که بتواند بدهی‌ها را بازپرداخت کند، گفت: «سال آینده کماکان چالش‌هایی مثل مسائل زیست محیطی وبحران آب وجود خواهد داشت. ما پیش بینی می‌کنیم که در سال ۱۳۹۷ حدود ۳۵۰هزار میلیارد تومان پول جدید وارد اقتصاد ایران شود.»
او افزود: «این میزان پول به این معناست که در یک ماه ۳۶ هزار میلیارد تومان پول جدید وارد اقتصاد ایران می‌شود که برابر با هزار و ۴۱میلیارد تومان در روز و ۴۳ میلیارد تومان در هر ساعت است.»
ایمانی‌راد با بیان اینکه پیش‌بینی می‌شود که التهابات و نوسانات در بازار ارز ادامه یابد، تصریح کرد: «علت باقی ماندن این نوسان‌ها این است که دولت با وجود درآمد ارزی کافی که دارد، اما با مشکل انتقال ارز به داخل کشور روبروست. مسائلی مثل استانداردهای بین‌المللی بانکی، پولشویی و تحریم یوترن در نظام بانکی پابرجاست.»
او اضافه کرد: «سال آینده دولت در بازپرداخت بدهی‌ها خیلی موفق نخواهد بود. اوراق بدهی نتوانسته بدهی هارا کم کند و از سویی دولت هنوز فشنگ جدید در تفنگ نگذاشته و نمی‌دانیم با این مشکل چکار می‌خواهد انجام بدهد.» رییس موسسه مطالعات اقتصادی بامداد با بیان اینکه بررسی داده‌های موجود از اقتصاد ایران نشان می‌دهد که سال آینده بیکاری کماکان باقی است و نرخ آن کاهش پیدا نخواهد کرد، عنوان کرد: «فکر می‌کنم کار سیاست‌گذاران اقتصادی سخت‌تر شده، نمی‌دانم کسانی که سیاست‌گذار هستند چه در ذهن شان می‌گذرد، اما در هر حال آنها دو راه بیشتر ندارند، یا نرخ بهره را بالا ببرند تا بحران سیستم بانکی فروکش کند و التهاب بازار ارز کم شود، اما این راه‌حل در عین حال موجب کاهش نرخ رشد اقتصادی شده ونرخ بیکاری بالا می‌شود.»
ایمانی‌راد تاکید کرد: «اما اگر نرخ بهره را پایین بیاورند، پول از بانک‌ها روانه بازار ارز می‌شود. وقتی ارز شروع به بالا رفتن می‌کند، موج سوداگرانه راه می‌افتد و کسی نمی‌تواند جلو آن را بگیرد؛ اتفاقی که با کاهش دستوری نرخ بهره از شهریور ماه افتاد و با این سیستمی که پیاده کردند بعید است کسی بتواند جلو موج سوداگری را بگیرد.»
او افزود: «در این شرایط تنها یک راه‌حل باقی می‌ماند و آن اینکه خرید و فروش ارز غیرقانونی شود!»
تحلیلگر مسائل اقتصادایران با اشاره به اینکه بانک مرکزی چند بارقول داد که ارز را تک نرخی می‌کند، گفت: «با هجوم سوداگران حالا بانک مرکزی در شرایطی قرار گرفته که ناچار است ارز را به بازار سیاه (Black market) ببرد و این پارادوکسی است که نمی‌دانم بانک مرکزی چطور آن را حل خواهد کرد.»
2 راهکار عبور از بحران ارز
رییس موسسه مطالعات اقتصادی بامداد درادامه راهکار خروج از بحران‌های سال آینده را در دو موضوع ذکر کرد و گفت: «اول فشار تحریم‌ها برداشته شود؛ این کار باعث می‌شود که حداقل از درآمد 70 یا 80 میلیارد دلاری نفت 60 تا 70 درصد را بتوانیم به داخل برگردانیم؛ راه‌حل دوم قیمت نفت بالا برود.»
او با بیان اینکه راه‌حل مشکلات اقتصاد کشور، اقتصادی نیست و حل این مشکلات در حوزه سیاسی برمی‌گردد، خاطرنشان کرد: «مسائل اقتصاد ایران به خصوص نرخ سود بانکی، بحران سیستم بانکی و ارز تبدیل به کلاف سردرگم شده است.» ایمانی‌راد با اشاره به اینکه موسسه بامداد نرخ رشد اقتصادی سال آینده را زیر 5درصد پیش‌بینی می‌کند، گفت: «البته رشد اقتصاد ادامه دارد اما این رشد به صورت فلت حرکت خواهد کرد.» این اقتصاددان با اشاره به مصوبه اخیر هیات دولت برای تنظیم بازار ارز نیز گفت: «برنامه‌یی که در هیات دولت مصوب شد، متاسفانه خیلی دیر اجرا شد.» او افزود: «سال آینده، سال پرنوسانی برای دلار خواهد بود؛ کسانی که مصرف‌کننده دلار هستندباید به نوعی خود را هیج کنند. اما اگر تولیدکننده دلار هستند، بیزنس آنها تازه سال آینده شروع می‌شود.»
او در خصوص تحولات بورس هم گفت: «سال آینده سرمایه‌گذاری در بورس می‌تواند خوب جواب بدهد، اما در عین حال ریسک نوسان بالاست و کسانی که به نوسان‌گیری در بورس مهارت دارند، بهتر می‌توانند از این بازار بهره ببرند. به همین دلیل توصیه می‌شود کسانی که دانش تکنیکال ندارند وارد بورس نشوند.»
پدیده پولدارهای دو زیست
رییس موسسه مطالعات اقتصادی بامداد با اشاره به اینکه تحولات بازار ارز سبب شده تا گروهی از پولداران ایران دوزیست شوند، گفت: «گروهی هستند که در شرایط نوسان‌های ارزی نصف عمرشان را درایران زیست می‌کنند و نیم دیگر در خارج از ایران و این نقل و انتقالات ارز حجم بالایی دارد. رقم خروج پول از کشور بالاست. این پدیده‌یی است که تازه با آن مواجه شده‌ایم. کسانی که مهاجرت کرده اند، در ایران هم پول دارند، با یک التهاب ارزی پول را منتقل می‌کنند. حرکت دارایی‌های دوزیستیان در اقتصاد ایران را نباید نادیده گرفت. حرکت پول این وسط زیاد است.»
او افزود: «در ایران فرصت‌های زیادی برای پول درآوردن به شیوه غیرتکنیکی وجود دارد.»
آقای سیف! به دلار اجازه بدهید بالا برود
ایمانی‌راد با اشاره به تحولات بازار ارز در سال آینده با تاکید بر اینکه چرا سیاست‌گذاران ارزی همچنان تصمیمات اشتباه می‌گیرند، گفت: «آقای سیف اگر قرار است دوباره رییس کل بانک مرکزی باشید باید اجازه بدهید دلار تا 5700 بالا برود.»
او افزود: «مدیریت آقای سیف در دولت یازدهم خوب بود، اما اواخر دولت یازدهم که نرخ ارز بالا رفت نباید دوباره با سرکوب دلار، نرخ آن را پایین نگه می‌داشت. خیلی طبیعی است وقتی دلار سرکوب می‌شود، قیمت بالا می‌رود.»
این اقتصاددان با بیان اینکه هدف از ارائه عریان مسائل اقتصاد ایران در پیش‌بینی‌های موسسه بامداد کمک به مسوولان است، گفت: «40سال از انقلاب می‌گذرد، در تمام این سال‌ها اقتصاددانان بدون استثنا گفته‌اند که قیمت ارز را واقعی کنید. اما هر بار این اتفاق نیفتاد.»
او با اشاره به اینکه سخنان آقایان سیف و بهمنی در دو برهه افزایش قیمت ارز شبیه یکدیگر بوده است، گفت: «قبلا جمشید بسم‌الله عامل اختلال در بازار ارز معرفی شد، امروز آقای سین؛ در حالی که این اصل در اقتصاد حاکم است که وقتی ارز را سرکوب می‌کنید، قیمت بالا می‌رود.»