دنیای اقتصاد- سلیمان کرمی: شاخص کل بورس تهران هفته گذشته با افت 2/ 0 درصدی مواجه شد. اصلاح قیمت در بازار جهانی یکی از دلایل شیوع فضای منفی در معاملات هفته گذشته بازار سهام بود. با این حال شاخص بازار سهام همچنان با رشد بیش از 6 درصدی از ابتدای تابستان همراه است. علاوه بر این از ابتدای شهریور این نماگر رشد 4/ 1 درصدی را نشان می‌دهد. در این شرایط بورس تهران در حالی وارد آخرین هفته معاملاتی از شهریور 96 می‌شود که پایان مهلت تسویه اعتبارات به‌عنوان عامل فشار در بازار سهام مشاهده می‌شود. همچنین قیمت مواد معدنی و فلزی همچنان مسیر اصلاحی را تجربه می‌کند که مطابق هفته گذشته می‌تواند به قیمت سهام گروه‌های وابسته و به دنبال آن دماسنج بازار سهام در هفته پایانی تابستان فشار وارد کند.
از سوی دیگر نیمه دوم سال از نظر بسیاری از کارشناسان می‌تواند دوره‌ای دلچسب برای سرمایه‌گذاران در بازار سرمایه باشد. گرچه قیمت جهانی فلزات در مسیر اصلاحی قرار گرفته است اما کارشناسان بازار جهانی بر این عقیده‌اند که با تغییرات بنیادی که در سمت عرضه و تقاضای مواد معدنی و فلزی اتفاق افتاده، احتمال ساخت کف در قیمت‌های بالاتر نسبت به کف‌های قیمتی پیشین بسیار بالا است. بالاتر بودن کف‌های قیمتی فلزات (پس از اصلاح قیمت‌ها) و رشد نرخ دلار، قرار گرفتن قیمت سهام سایر صنایع (به غیر از فلزات و معدنی‌ها) در کف‌های روانی، عرضه‌های اولیه شرکت‌های تازه وارد به بورس و عرضه اوراق با نرخ‌های جذاب در بازار بدهی می‌تواند بر جذابیت بازار سرمایه در مقابل بازارهای رقیب بیفزاید. این موضوع می‌تواند بازار سرمایه را به‌عنوان مکان جدیدی برای سلایق مختلف سرمایهگذاری معرفی کند. در این میان سیاست‌گذاران نیز می‌توانند این فرصت را غنیمت شمرده و در راستای صرف و صلاح اقتصادی کشور بیشترین بهره را از آن ببرند.
بازار سرمایه، جذاب برای همه سلایق؟
گرچه اشاره به جذابیت بازار سرمایه همچنان با اما و اگرهای بسیاری همراه است و برای تایید آن باید عوامل بسیاری را رصد کرد، اما با وضعیت کنونی و در صورتی‌که حالت استثنایی رخ ندهد به نظر می‌رسد این بازار بتواند بیشترین جذابیت را در مقایسه با رقبا داشته باشد.
بازار بدهی: پس از توقف طولانی‌مدت سرانجام از میانه شهریور مدیران سازمان بورس بار دیگر عرضه اوراق اسناد خزانه اسلامی (سخاب) را در دستور کار قرار دادند. معامله «سخاب»ها در بازارهای غیرمتشکل و بازار سیاه نرخ سود آنها را به نزدیک 40 درصد نیز رسانده بود. طی هفته‌های اخیر اوراق با ارزش اسمی نزدیک به 4500 میلیارد تومان در بازار سرمایه عرضه شد. با ادامه عرضه‌ها ارزش بازار اوراق سخاب به حدود 12 هزار میلیارد تومان خواهد رسید. طی عرضه‌های هفته‌های اخیر نرخ موثر اوراق عرضه‌شده بیش از 18 درصد بوده است. بر این اساس این اوراق می‌توانند جذابیت مناسبی را میان سرمایه‌گذاران ایجاد کنند. در این میان عمق کم بازار بدهی مشکل اصلی آن در شرایط کنونی است. تا پایان سال 96 اوراق خزانه اسلامی موجود سررسید می‌شوند. در شرایطی که این محل می‌تواند مکانی جذاب برای رقابت با بازارهای رقیب باشد، می‌توان از این بازار استفاده کافی را در جهت پیش بردن اهداف اقتصادی دولت برد. بر این اساس به نظر می‌رسد باید در انتظار عرضه اوراق تازه برای توسعه این بازار بود.
بازار سهام: گرچه ریزش اخیر قیمت جهانی فلزات و مواد معدنی بار دیگر می‌تواند به فضای معاملات بورس تهران دامن بزند اما همان‌طور که اشاره شد انتظار برای برخورد قیمت این کالاها به کف‌های قدرتمندی در سطوح بالاتر از کف‌های قبلی وجود دارد. این کف‌های احتمالی نسبت به مفروضات شرکت‌های فلزی و معدنی بورسی بالاتر بوده که می‌تواند انتظارات برای تعدیل مثبت این شرکت‌ها را افزایش دهد.محرک اصلی رشد شاخص کل بورس تهران در تابستان چشم‌انداز مثبت سودآوری شرکت‌های فلزی و معدنی بود. در این فضا سایر گروه‌ها نه‌تنها از مسیر صعودی شاخص کل جاماندند بلکه عمده آنها با اصلاح قیمتی قابل توجهی مواجه شدند، شاید بارزترین مثال در این خصوص گروه خودرو بود. شاخص صنعت خودرو از ابتدای تابستان تاکنون افت بیش از 8 درصدی را تجربه کرده است. گرچه نمادهای این گروه همچنان نسبت قیمت به درآمد بالایی دارند اما امیدواری در فضای کلان اقتصاد برای بهبود بنیادی این صنعت باعث شده که بعضا خوش‌بینی میان فعالان بازار سهام نسبت به نمادهای این گروه وجود داشته باشد.
در این میان باید توجه داشت که صنایع مختلف بورسی کشورمان با توجه به ماهیت معاملاتی سال‌های اخیر، سلیقه مشخصی از فعالان بورسی را به سمت خود جذب می‌کنند. هرچند در این گزارش هدف برشمردن فرصت‌ها و تهدیدهای سودآوری صنایع مختلف نیست، با این حال اگر از تحلیلگران بنیادی درخصوص وضعیت کلی صنعت خودرو پرسیده شود به این موضوع اشاره کنند که همچنان برخی مشکلات مانند هزینه‌های سنگین مالی بر این صنعت سنگینی می‌کند و با وجود بهبود وضعیت عملیاتی این شرکت‌ها همچنان نمی‌توان چشم‌انداز مثبت سودآوری را برای تمامی نمادهای این گروه متصور بود. با این حال دسته دیگری از معامله‌گران نیز حضور دارند که با توجه به نوع تحلیل‌های خود که عمدتا بر پایه روند نمودار قیمتی سهام استوار است به شدت به نمادهای خودرویی و دیگر نمادهایی که روند قیمتی مشابهی را در ماه‌های اخیر تجربه کرده‌اند، امیدوار هستند. با رشد تک‌موتوره شاخص کل با کمک نمادهای فلزی و معدنی در تابستان دیگر گروه‌ها مانند خودرو روند اصلاحی را در پیش گرفتند. به این ترتیب قیمت این نمادها در مسیر اصلاحی به کف‌های روانی قدرتمند (از نگاه این دسته از معامله‌گران بازار) برخورد کرد. بر این اساس این دسته از معامله‌گران به شدت به رشد قیمتی نمادها و بازگشت قیمتی از کف‌های تکنیکال امیدوار هستند. بر این اساس همگام با جذابیت احتمالی که نمادهای کالایی در پی انتظار حمایت نرخ دلار و همچنین سطوح بالای قیمت جهانی کالاها (نسبت به پیش‌بینی شرکت‌ها) برای تحلیلگران بنیادی در ماه‌های اخیر داشته، نمادهایی که با کف‌های روانی قدرتمندی برخورد کرده‌اند نیز می‌توانند این سلیقه سرمایهگذاری را به سمت بورس جذب کنند.
محک جذابیت بورس در برابر رقبا
بازار پول: یکی از رقبای اصلی بورس در سال‌های گذشته نرخ سود بالای جذب سپرده در بانک‌ها بوده است. این موضوع باعث شد که در سال‌های اخیر نقدینگی عظیمی به سمت بانک‌ها حرکت کند. در این خصوص بر‌اساس آمار بانک مرکزی مانده کل سپرده‌ها تا پایان تیر سال جاری نسبت به سال قبل رشد 8/ 21 درصدی را نشان می‌دهد. نرخ بالای سود سپرده‌ها (نسبت قیمت به درآمد پایین) در بازار بدون ریسک باعث شده بود که انگیزه‌ها برای سرمایهگذاری در بورس در سال‌های اخیر کاهش یابد. در شرایط کنونی بانک مرکزی به‌عنوان نهاد ناظر در پی کاهش دستوری نرخ سود در بانک‌ها برآمده است. بسیاری از کارشناسان کاهش این‌چنینی نرخ سود را امکان‌پذیر ندانسته و به بازگشت نرخ سود اشاره می‌کنند. این عقیده با توجه به مشکلات ساختاری بانک‌ها مورد تایید است؛ اما در این میان چند نکته باید مورد توجه قرار گیرد. کاهش دستوری نرخ سود در شرایط کنونی با تلاش‌های ناکام سال‌های گذشته تفاوت‌هایی دارد.نکته مهمی که بانک مرکزی کاملا به آن واقف است و در هفته‌های اخیر نیز برخی از کارشناسان بر آن تاکید می‌کنند انتخاب یک راه‌حل کم‌هزینه برای کاهش نرخ سود بانکی است. در این خصوص نرخ بالای سود به‌عنوان یکی از موانع اصلی رونق اقتصادی و ایجاد اشتغال کشور معرفی شده است. در این شرایط بانک مرکزی به دنبال راه‌حل با کمترین هزینه برای کاهش نرخ سود است. یکی از راه‌حل‌هایی که کارشناسان پس از جمع‌آوری موسسات غیرمجاز بر آن تاکید داشتند، اصلاح نظام بانکی از طریق سامان‌دهی بحران ترازنامه بانک‌ها بود. اما این موضوع ریسک زیادی را برای اقتصاد کشور به دنبال داشت.
کاهش واقعی نرخ سود گرچه از نظر کارشناسان ناکارآمد است، اما به نظر می‌رسد بانک مرکزی تمام تلاش خود را برای فشار بر بانک‌ها به منظور کاهش نرخ سود انجام دهد. طی هفته‌های اخیر و پس از موعد اجرای دستورالعمل بانک مرکزی نیز باعث شده، حداقل امکان ایجاد سپرده با نرخ‌های بالا برای عموم وجود نداشته باشد. همچنان برخی بانک‌ها و همچنین سپرده‌های با حجم بالا احتمالا نرخ‌های بالایی دریافت می‌کنند؛ اما به نظر می‌رسد فشارهای بانک مرکزی تا حدودی در جذب سپرده بانک‌ها موثر بوده است. البته برای اظهار نظر دقیق در این خصوص باید رفتار بانک‌ها را در میان‌مدت بررسی کرد که آیا این روند ادامه پیدا خواهد کرد یا خیر.بر این اساس به نظر می‌رسد می‌توان به پایدار بودن نرخ سود 15 درصد برای سرمایه‌های خرد که قصد ایجاد سپرده جدید در بانک‌ها دارند امیدوار بود. با این فرض می‌توان گفت که بازار بدهی و همچنین بازار سهام می‌توانند مکان‌های جذابی برای جذب نقدینگی تازه باشند. همان‌طور که اشاره شد یکی از سیاست‌هایی که مدیران سازمان می‌توانند در شرایط فعلی از آن بهره ببرند امکان توسعه بازار بدهی و همچنین سهام از طریق تداوم عرضه‌های تازه است. در این میان امکان افزایش تعداد عرضه‌ها (انتظار انجام یک عرضه اولیه در هر هفته تا پایان سال وجود دارد) و جذب نقدینگی در بازار سهام و بدهی وجود خواهد داشت.
دلار بازار سرمایهگذاری نیست
رئیس بانک مرکزی در یک پیام مهم، به سرمایه‌گذاران توصیه کرد از ورود به بازار ارز برای کسب سود پرهیز کنند. به نظر می‌رسد بانک مرکزی تلاش همه‌جانبه‌ای برای حذف نگاه سرمایهگذاری و سفته‌بازی از بازار ارز داشته باشد. سیف طی سال‌های اخیر که ریاست بانک‌مرکزی را برعهده داشته، بارها به کنترل نوسانات نرخ دلار و تلاش برای حذف نگاه سرمایهگذاری در بازار تاکید کرده است. در نگاه کلی نیز انتظار برای رشد نرخ دلار در بازار ارز تا پایان سال وجود دارد. با این حال به نظر می‌رسد حداکثر انتظار رشد نرخ دلار را که می‌توان تا پایان سال داشت حدود 8 درصد است (نرخ دلار حدود 4200 تومانی تا پایان سال). البته در این میان احتمال افزایش فشار بانک مرکزی به منظور جلوگیری از نگاه‌های سرمایهگذاری به بازار ارز وجود دارد. بر این اساس به نظر می‌رسد حضور در بازار ارز برای کسب بازدهی در فضای جذاب‌تر بازار سرمایه چندان در فضای کنونی معقول نیست. در این خصوص می‌توان به این موضوع اشاره کرد که رشد نرخ دلار می‌تواند اثر مستقیمی بر سودآوری شرکت‌های بورسی به خصوص کالایی‌ها داشته باشد. این موضوع می‌تواند سرمایه‌ها را به سمت بازار سهام جذب کند. البته در این میان درخصوص یکسان‌سازی نرخ ارز و ریسک موجود برای افزایش هزینه‌های شرکت‌های بورسی و فشار بر سودآوری این شرکت‌ها مشاهده می‌شود.
رشد بازار مسکن، آرام و پیوسته
بازار دیگری که بعضا به‌عنوان رقیب برای بورس مطرح می‌شود، بازار مسکن است. در این خصوص مطابق با سیاست‌گذاری کلان، به نظر می‌رسد تمام تلاش‌ها در این بخش به منظور کاهش نگاه سرمایهگذاری و ایجاد تقاضای واقعی مطابق با ارز ادامه خواهد یافت. در این میان گرچه انتظار افزایش رونق نسبی مسکن با توجه به وام‌های جدیدی که احتمالا در پاییز به بازار مسکن خواهد رسید، وجود دارد؛ اما چند نکته باید مورد توجه قرار گیرد. نخست اینکه با توجه به عرضه موجود و وضعیت رکودی سال‌های اخیر مسکن وام‌های جدید احتمالا می‌توانند به رونق معاملات مسکن با متراژ پایین کمک کنند، اما به نظر می‌رسد نمی‌توان انتظار رشد محسوس قیمت‌ها را داشت. تلاش برای حذف نگاه سرمایهگذاری و سفته‌بازی در مسکن و ایجاد تقاضای واقعی و ممانعت از تکرار رشدهای افسارگسیخته مسکن نیز کاملا محسوس است. علاوه بر این باید توجه داشت که میزان نقدینگی برای سرمایهگذاری در مسکن و بورس از نظر حجم بسیار متفاوت است و سرمایه خرد اصلا توانایی سرمایهگذاری در مسکن را ندارد.