موسسه بیزینس مانیتور مطالعات زیادی در زمینه بخشهای مختلف اقتصادی و صنعتی در دنیا انجام میدهد و از آنجا که این موسسه در سطح بینالمللی اعتبار زیادی دارد، مطالعاتش و نتایج آنها در جهان با استقبال زیادی روبهرو میشود.
یکی از گزارشهای تحقیقاتی بسیار مهم این موسسه که اخیرا منتشر شده است در زمینه 6 بخشی است که در منطقه خاورمیانه و شمال افریقا با سرعت بالا رشد میکند و سرمایهگذاری در آنها میتواند درآمد زیادی برای فعالان در این صنایع به همراه آورد. اهمیت خاورمیانه و نقشی که ایران در این منطقه ایفا میکند ما را بر آن داشت تا متن کامل این گزارش تحقیقاتی مفصل را ترجمه و منتشر کنیم تا سرمایهگذاران بزرگ ایرانی هم بتوانند در مورد بازارهای بالقوه اطلاعات بیشتری داشته باشند و تصمیمگیریهای صحیحتری انجام دهند. متن کامل این گزارش را در اینجا میخوانید.
ایران شکوفاتر میشود
در سالهای پیش رو اقتصاد کشورهایی که شاهد رشد بالای بخشهای مختلف اقتصادی خود خواهند بود با سرعت بالاتری رشد خواهد کرد ولی یکی از کشورهایی که در بازه 5ساله مورد مطالعه بیشترین نرخ رشد اقتصادی را تجربه میکند و به عنوان اقتصادی شکوفا معرفی شده، ایران است. طبق مطالعه انجامشده توسط موسسه بیزینس مانیتور به دلیل برداشته شدن بخش بزرگی از تحریمهای اقتصادی، ایران یکی از کشورهایی است که بهترین عملکرد اقتصادی را در میان تمامی کشورهای خاورمیانه و شمال افریقا خواهد داشت. در این سالها نرخ رشد اقتصادی ایران با سرعت بالایی رشد میکند و تولید صنایع در این کشور افزایش مییابد. انتظار میرود تا انتهای سال 2021 نرخ رشد اقتصادی ایران به مرز 5 درصد برسد در حالی که طی 5 سال گذشته به دلیل افت ارزش پول ملی ارزش تولید ناخالص داخلی این کشور با انقباض 10 درصدی روبهرو بود. به تعبیر صحیحتر ارزش تولید ناخالص داخلی ایران بر مبنای نرخ واقعی ارز در کشور در سال 2016 نسبت به ارزش تولید ناخالص داخلی این کشور بر مبنای نرخ واقعی دلار در سال 2011 ، 10 درصد کمتر بود که این مسئله یک شوک بسیار مخرب برای اقتصاد منطقه است. باید در نظر داشت که هنوز موانع زیادی برای سرمایهگذاری در ایران وجود دارد که از جمله آنها میتوان به عدم تمایل بانکهای بزرگ غربی برای همکاری با ایران و عدم حضور شرکتهای بزرگ صنعتی امریکایی در ایران به دلیل تحریمهای غیرهستهای نام برد ولی این موانع هم به تدریج برطرف خواهد شد و ایران میتواند با سرعت بالایی شکوفایی اقتصادی و صنعتی را تجربه کند.
در نتیجه افت قیمت نفت در بازار جهانی در سال 2014 میلادی نرخ رشد اقتصادی کشورهای خاورمیانه و شمال افریقا تنزل یافت زیرا این کشورها اقتصادهای وابسته به نفت داشتند و افت قیمت نفت به معنای کاهش درآمد صادراتی آنها بود. اما در ماههای اخیر قیمت نفت در بازار جهانی به ثباتی نسبی رسیده است و به همین دلیل انتظار میرود نرخ رشد اقتصادی منطقه هم به تدریج افزایش یابد و ما شاهد افزایش سطح ثبات اقتصادی و افزایش سرمایهگذاری در بخشهای مختلف اقتصادی این کشورها باشیم. پیشبینیها از رسیدن نرخ رشد اقتصادی خاورمیانه و شمال افریقا به مرز 2.5 درصد طی یک دهه آینده خبر میدهد که فاصله زیادی با نرخ رشد اقتصادی این منطقه در دهه گذشته دارد ولی با توجه به اینکه شوک بزرگ افت قیمت نفت را پشت سر گذاشتهاند باز هم وضعیتی بسیار امیدوارکننده برای این منطقه محسوب میشود. طی یک دهه گذشته اقتصاد کشورهای خاورمیانه و شمال افریقا با نرخ 3.7 درصد رشد کرده بود و طبق برآوردهای انجامشده توسط مراکز مطالعاتی معتبر، تا یک دهه آینده هم نمیتوان انتظار تحقق این رشد را داشت. اما این رشد کمتر از انتظار در اقتصادهای خاورمیانه سبب نمیشود تا صنایع و بخشهای مهم اقتصادی در این کشورها هم با سرعت کمی رشد کند. آمارها نشان میدهد 6 بخش مهم اقتصادی در کشورهای خاورمیانه و شمال افریقا تا انتهای سال 2021 شاهد رشد 27 تا 100 درصدی نسبت به سال 2017 خواهند بود و این به معنای شکوفایی این صنایع و بسترسازی برای تسریع نرخ رشد اقتصادی کشورها در بازه زمانی مورد نظر است.
6 بخشی که بیشترین رشد را خواهند داشت
با وجود کاهش سطح فعالیتهای اقتصادی در دنیا طی یک دهه آینده نسبت به دهه قبل، چند بخش اقتصادی در خاورمیانه و شمال افریقا رشد قابل توجهی را تجربه خواهند کرد ولی بیشترین نرخهای رشد به 6 بخش و صنعت مهم اختصاص خواهد داشت که هریک میتواند زمینهساز تحولات اقتصادی اساسی در کشورهای منطقه شود و مسیر حرکت سرمایههای خارجی را در دنیا تغییر دهد. 2 بخش از 6 بخش ذکرشده در امارات واقع شده است که یکی از آنها بخش زیرساختی و دیگری بخش بهداشت و دارو است. امارات سرمایهگذاری در بخش زیرساختی را سالها قبل آغاز کرده است ولی انتظار میرود روند توسعه این بخش به اوج خود برسد و بخش دارو هم به دلیل سرمایهگذاری امارات در جذب توریستهای درمانی بیش از پیش مورد توجه مقامات این کشور قرار گرفته است. سومین بخشی که بیشترین نرخ رشد را تجربه خواهد کرد بخش خردهفروشی کالاهای لوکس در ایران است که با توجه به پایان یافتن تحریمها علیه ایران، ورود سرمایههای خارجی به این کشور، افزایش سطح درآمد مردم و افزایش توجه آنها به کالاهای لوکس، با استقبال زیادی مواجه خواهد شد. یکی دیگر از این بخشهای مهم بخش تولید گاز طبیعی در مصر است و دو بخش دیگر هم خودروسازی، و تولید برق با استفاده از منابع تجدیدپذیر در مراکش است.
اول. بخش زیرساختی در امارات متحده عربی
در فاصله سالهای 2017 تا 2021 بخش زیرساختی در امارات با نرخ 31.5 درصد رشد میکند. این بخش به ساخت زیرساختهای صنعتی و شهری مرتبط است و برای شمار زیادی از مردم امارات فرصت شغلی ایجاد خواهد کرد. درآمد این صنعت در سالهای اخیر رو به افزایش است و انتظار میرود همچنان رشد کند زیرا امارات درصدد کاهش وابستگی به درآمد نفت و گاز طبیعی است و توسعه صنایع دیگر برای این کشور یک اولویت مهم محسوب میشود.
در سالهای اخیر سرمایههای زیادی در بخش حمل و نقل، انرژی و توریسم امارات وارد شده است و دو شهر ابوظبی و دوبی بیشترین سرعت را در جذب این سرمایهها داشتند. امارات در سالهای اخیر به خصوص بعد از افزایش درآمد نفتی خود طرح ایجاد تنوع در اقتصاد را در دستور کار قرار داد و با سرمایهگذاری در صنایع مختلف تلاش کرد تا این کشور را نه به یک اقتصاد وابسته به انرژی، بلکه به یکی از کشورهای دارای صنایع مختلف تبدیل کند و در جهت تحقق این هدف موفقیتهای زیادی هم به دست آورد. ارزش سرمایهگذاری انجامشده در بخش توسعه صنعتی این کشور بالغ بر 300 میلیارد دلار اعلام شده است ولی با توجه به زیرساختهای صنعتی ضعیف این کشور، هنوز فرصتهای زیادی برای جذب سرمایههای خارجی در امارات وجود دارد. بررسیها نشان میدهد سرمایهگذاران خارجی در توسعه زیرساختهای صنعتی این کشور و ارتقای سطح تکنولوژی در بخشهای صنعتی سرمایهگذاریهای کلانی انجام دادند ولی سرمایهگذاران داخلی به توسعه شمار و کیفیت ساختمانهای مسکونی و آپارتمانها و برجها مشغول شدند.
برگزاری اکسپوی دوبی 2020 هم بستر را برای توسعه سرمایهگذاری در بخشهای زیرساختی این کشور کوچک فراهم کرده است. هماکنون بالغ بر 47 قرارداد با ارزش بالغ بر 3 میلیارد دلار برای توسعه سازههای مرتبط با این نمایشگاه در دوبی امضا شده است. از طرف دیگر باید در نظر داشت که بازار ساخت و ساز در امارات تا اندازه زیادی تحت تاثیر پروژه «یک کمربند، یک راه» است که توسط چین پیشنهاد شده است و یک طرح مهم برای احیای جاده ابریشم و توسعه تجارت در دنیا است. این طرح تاره میتواند باعث تقویت جایگاه چین به عنوان یکی از مراکز مهم تجاری در دنیا شود و بر حجم و ارزش تجارت چین بیفزاید زیرا هزینه انتقال کالاها به بازارهای هدف را کاهش خواهد داد. امارات یکی از کشورهایی است که در مسیر این جاده قرار دارد و از آنجا که چین اشتیاق زیادی برای اجرایی شدن این طرح دارد تعداد زیادی از پروژههای زیرساختی در امارات با فاینانس چین اجرا میشود و امارات هم از این طرح استقبال زیادی کرده است.
دوم. بخش بهداشت و دارو در امارات
این بخش به فروش انواع داروها اختصاص دارد. از آنجا که در سالهای اخیر توریسم درمانی هم در امارات رواج زیادی پیدا کرده است، هرساله بر میزان داروی فروختهشده در این کشور افزوده میشود و درآمد این صنعت رشد میکند. انتظار میرود در فاصله سالهای 2017 تا 2021 این صنعت در امارات 35.3 درصد رشد کند که در مقایسه با بزرگی اقتصاد امارات و نرخ رشدی که برای این کشور پیشبینی شده است، نرخ بسیار بالایی است و میتواند درآمد زیادی برای کشور به ارمغان بیاورد.
دولت امارات از این صنعت حمایت زیادی میکند و همین مسئله سبب شد تا شمار زیادی از شرکتهای داروسازی بزرگ غربی اقدام به راهاندازی واحدهای تولیدی در امارات کنند تا ضمن تامین داروی مورد نیاز این کشور، داروهای ضروری برای کشورهای منطقه را هم تولید کنند. دولت امارات به توسعه صنعت توریسم درمانی به عنوان یکی از مهمترین صنایع در جهت کاهش وابستگی اقتصاد به درآمد نفت نگاه میکند و به همین دلیل از صنعت دارو در کشور حمایت میکند. از طرف دیگر اکسپوی دوبی 2020 هم به دلیل میزبانی از شمار زیادی از افراد زمینه را برای افزایش تقاضا برای دارو فراهم میکند که سرمایهگذاریهای اخیر دولت در تولید و فروش دارو در جهت تحقق همین هدف است.
طبق پیشبینی بیزینس مانیتور در سال 2021 ارزش فروش دارو در این کشور به مرز 3.844 میلیارد دلار امریکا میرسد که نسبت به سال قبل از آن رشد خواهد داشت. در این سال سهم فروش دارو به تولید ناخالص داخلی امارات برابر با 0.76 درصد خواهد بود که نسبت به سال 2015، 0.11 درصد رشد میکند. آمارها نشان میدهد در سال 2015 فروش دارو 15.7 درصد از کل هزینههای درمانی را شامل میشده است ولی در سال 2021 سهم فروش دارو به کل هزینههای درمانی به 18.1 درصد میرسد. مطالعات نشان میدهد در سال 2015 هزینههای سلامتی و درمانی در امارات برابر با 15.33 میلیارد دلار بوده است در حالی که در سال 2021 به 21.27 میلیارد دلار میرسد.
سوم. خردهفروشی کالاهای مصرفی لوکس در ایران
ایران در سالهای اخیر درگیر مشکلات مالی بود. مشکلاتی که به دلیل تحریمهای اقتصادی علیه برنامه هستهای ایران تشدید و باعث شد تا توان رشد اقتصادی و قدرت خرید مردم در کشور کمتر شود. اما شرایط در این کشور به تدریج در حال تغییر است. البته باید در نظر داشت که ایرانیان همیشه به خرید کالاهای لوکس علاقهمند بودند و حتی در سالهای سخت اقتصادی هم بازار کالاهای لوکس در ایران بازار پررونقی بود ولی با افزایش سطح درآمد مردم این بخش در اقتصاد ایران با سرعت بالایی رشد خواهد کرد و سرمایهگذاری در این بخش میتواند درآمد زیادی برای کشور به ارمغان بیاورد. انتظار میرود تا سال 2021 این بخش که شامل فروش تمامی کالاهای لوکس مصرفی خانگی میشود 24.4 درصد نسبت به سال 2017 رشد کند.
به نظر میرسد صنعت تولید و فروش کالاهای لوکس در ایران جذابیت زیادی برای سرمایهگذاران خارجی داشته باشد زیرا با برداشته شدن تحریمهای اقتصادی و افزایش فرصتهای شغلی در این کشور، طبقه متوسط اقتصادی در ایران با سرعت زیادی افزایش پیدا میکند و این طبقه تقاضای زیادی برای انواع کالاهای لوکس مصرفی دارند. البته باید در نظر داشت که هنوز فضای تجاری و اقتصادی در ایران با چالشهای زیادی روبهرو خواهد بود و شاید همین چالشها مانع از استقبال زیاد سرمایهگذاران خارجی از فرصتهای زیاد اقتصادی موجود در ایران شود ولی بدون شک با کم شدن شدت تاثیر این بحرانهای اقتصادی در سالهای آتی و مشاهده تداوم حذف تحریمهای اقتصادی، شرکتهای بزرگ تولیدکننده کالاهای لوکس و سرمایهگذاران خارجی وارد اقتصاد ایران خواهند شد.
ایران کشوری است که بالغ بر 80 میلیون نفر جمعیت دارد و بعد از مصر با جمعیت 95.2 میلیون نفری دومین کشور پرجمعیت در خاورمیانه و شمال افریقا محسوب میشود. برداشته شدن تحریمهای اقتصادی نهتنها باعث شد تا درهای این بازار بر روی برندهای بزرگ و مطرح خارجی باز شود بلکه باعث شد تا انتظار مردم در مورد میزان هزینههای مصرفی هم افزایش یابد زیرا مردم در فضای کنونی امید به بهبود اوضاع اقتصادی کشور و افزایش فرصتهای شغلی دارند و دیگر دلیلی برای پسانداز زیاد برای روز مبادا نمیبینند. در این شرایط هزینههای مصرفی خانوارها رشد میکند و خرید کالاهای لوکس به مجموع کالاهای خریداریشده توسط طبقه متوسط اضافه میشود.
انتظار میرود شمار خانوارهایی که درآمد خالصی بین 25 هزار تا 50 هزار دلار امریکا دارند تا سال 2021 افزایش یابد و سهم آنها به کل جمعیت جامعه از مرز 24.5 درصد بگذرد. در حالی که در سال 2017 این خانوارها تنها 9.1 درصد از کل جمعیت کشور را به خود اختصاص داده بودند و در سال 2010 سهم آنها برابر با 2.7 درصد از کل جمعیت بود.
رونق این صنعت در ایران به اندازهای زیاد خواهد بود که در سالهای اخیر شمار زیادی از شرکتهای بزرگ بینالمللی اقدام به راهاندازی واحدهای فروش در ایران کردهاند. شرکتهای خارجیای که وارد ایران شدهاند انواع پوشاک، وسایل الکترونیکی مصرفی، و خودروهای سواری لوکس را به مصرفکنندگان ایران عرضه میکنند. از طرف دیگر تورهای تفریحی به کشورهای دیگر هم از جمله صنایع بسیار پرطرفدار در ایران است و تقاضا برای استفاده از این خدمات لوکس در تهران هرروز بیش از روز قبل میشود. در شرایط فعلی شرکتهای اروپایی بیش از شرکتهای امریکایی امکان استفاده از فرصت موجود را در اقتصاد ایران دارند و از آنجا که در آوریل سال 2016 دو کشور ایران و ایتالیا توافقنامه تجاری با هم امضا کردهاند، شمار زیادی از شرکتهای تولیدکننده کالاهای لوکس ایتالیایی برای وارد شدن به بازار ایران در تلاشاند و برخی هم موفق شدند جای پای خود را در بازار ایران محکم کنند. از جمله شرکتهای ایتالیایی فعال در ایران میتوان به شرکت روبرتو کاوالی اشاره کرد که تولیدکننده انوع کفش و لباسهای مد روز و کیف و تزیینات دیگر است. از طرف دیگر شرکت ورساچه هم در سالهای اخیر برای افزایش سهم خود در بازار ایران تلاش زیادی کرده است. از شرکتهای دیگری که در ایران فعایت میکنند میتوان به سفورا و لانکوم متعلق به کشور فرانسه اشاره کرد.
چهارم. بخش خودرو در مراکش
این بخش شامل تولید خودرو و قطعات خودرو در مراکش میشود و انتظار میرود در فاصله سالهای 2017 تا 2021 ، 100 درصد رشد کند. به تعبیر دیگر در بازه 5 ساله مورد مطالعه ارزش این بخش در اقتصاد مراکش دو برابر میشود که کمک بزرگی به اقتصاد خواهد کرد. انتظار میرود سهم این صنعت در اقتصاد مراکش افزایش یابد و حتی فرصت صادرات محصولات آن هم فراهم شود.
دلیل اصلی افزایش سرعت رشد صنعت خودروسازی در مراکش را میتوان افزایش سرمایهگذاری در این صنعت دانست. آمارها نشان میدهد در سالهای اخیر توان تولید خودرو در این کشور رشد کرده است و به دلیل افزایش ورود سرمایههای داخلی و خارجی به این کشور، انتظار میرود به یکی از بزرگترین تولیدکنندگان خودرو در قاره افریقا تبدیل شود. در سالهای اخیر شمار زیادی از شرکتهای خودروسازی غربی وارد مراکش شدند و محصولات تولیدی خود را به کشورهای اروپایی و شمال و غرب افریقا صادر میکنند. ثبات سیاسی در این کشور در کنار موقعیت جغرافیایی مناسب آن باعث شد تا تمایل سرمایهگذاران و شرکتهای خودروسازی خارجی برای فعالیت در این کشور افزایش یابد. پیشبینی میشود تولید خودرو و خالص صادرات خودرو از این کشور در سالهای 2017 تا 2021 با نرخ 18.5 درصد و 24.8 درصد در هر سال رشد کند.
شرکت رنو بزرگترین خودروساز در مراکش است و در نظر دارد حجم تولید خود را در سال 2017 افزایش دهد. رشد تقاضا برای خودروهای تولید رنو باعث شد تا نهتنها میزان تولید بلکه خدمات پس از فروش و قطعهسازی محصولات رنو هم در مراکش افزایش یابد. یکی دیگر از شرکتهای خودروسازی بسیار فعال در مراکش، شرکت پژو است. این شرکت در سالهای اخیر سرمایهگذاری زیادی برای افزایش میزان تولید خود در مراکش انجام داده است و سال 2019 یک کارخانه بسیار بزرگ خودروسازی برای عرضه محصولات مورد نیاز مراکش و دیگر کشورهای افریقایی در پایتخت این کشور راهاندازی میکند. مطالعه نرخ رشد شاخص تولید صنعتی محصولات مختلف در مراکش نشان میدهد که نرخ رشد شاخص صنعت خودروسازی از تمامی شاخصها بالاتر و نرخ رشد شاخص تولید کفش و چرم و وسایل تزیینی در پایینترین سطح قرار داشت.
انتظار میرود در سالهای 2017 تا 2021 فروش خودرو در این کشور 47.1 درصد رشد کند و مجموع خودروهای جدید فروختهشده در این کشور از مرز 260 هزار دستگاه خودرو در هر سال بگذرد. انتظار داریم در این بازه زمانی فروش خودروهای سواری شخصی 10.3 درصد در هر سال رشد کند در حالی که نرخ رشد فروش خودروهای تجاری برابر با 2.5 درصد در هر سال باشد. دلیل این مسئله هم رشد درآمد مردم این کشور و افزایش تقاضا برای خودروی شخصی است. از طرف دیگر در سالهای اخیر خودروسازان فعال در مراکش موفق شدند بازاریابی بسیار موفقی انجام دهند که نتیجه آن وارد شدن محصولات تولیدشده در این کشور به بازارهای مصرف خارجی است.
پنجم. تولید برق با منابع تجدیدپذیر در مراکش
این صنعت شامل تولید برق با استفاده از منابع فسیلی به خصوص گاز طبیعی و منایع تجدیدپذیر انرژی است و انتظار میرود ارزش این صنعت در سالهای 2017 تا 2021، 27.2 درصد رشد کند. مراکش یکی از بهترین بازارها در خاورمیانه و شمال افریقا برای سرمایهگذاری در سوختهای تجدیدپذیر و غیرفسیلی است و این ویژگی را در یک دهه آینده هم حفط خواهد کرد. سرمایهگذاریهای زیادی که مراکش در تولید انرژیهای تجدیدپذیر انجام داده است و ثبات سیاسی و قانونی و اقتصادی در این کشور باعث شده است تا سرمایهگذاران این کشور را به دیگر کشورهای منطقه ترجیح دهند. در سالهای اخیر سرمایهگذاری در تولید برق بادی در این کشور رشد زیادی کرده است زیرا مراکش دارای ساحلهای وسیعی است و وزش باد در این مناطق بسیار زیاد است. انتظار میرود طی یک دهه آینده تولید برق بادی در این کشور سه برابر شود و از 900 مگاواتساعت در انتهای سال 2015 به بیش از 3042 مگاواتساعت در انتهای سال 2025 برسد.
ششم. صنعت تولید گاز طبیعی در مصر
مصر در نظر دارد با جذب سرمایههای خارجی و داخلی، توسعه زیرساختهای گازی کشور را در دست بگیرد و توان تولید خود را افزایش دهد. متوسط رشد این بخش در اقتصاد مصر در سالهای 2017 تا 2021 برابر با 38.3 درصد اعلام شده است که نرخ رشد بالایی برای اقتصاد بحرانزده مصر است و میتواند تغییرات بزرگی در اقتصاد و سطح درآمد مردم این کشور ایجاد کند.
شمار حوزههای گازی که در سالهای اخیر در این کشور افریقایی شناسایی شدهاند و سرمایه جذبشده برای توسعه آنها بسیار زیاد است. حوزه گازی Zohr یکی از بزرگترین حوزههای شناساییشده در مصر است که به دلیل حجم بالای ذخایر گازی با سرعت بالایی توسط شرکت Eni در حال توسعه است و بهرهبرداری از آن در فصل آخر سال 2017 آغاز میشود. شرکتهای روزنفت روسیه و بریتیش پترولیوم که به ترتیب 30 درصد و 10 درصد از سهم این حوزه را دارند 1.95 میلیارد دلار در توسعه آن سرمایهگذاری کردند. سهم آنها در این حوزه گازی باعث شده است تا انگیزه زیادی برای بهرهبرداری از آن داشته باشند. پیشبینی میشود ارزش ذخایر موجود در این حوزه برابر با 840 میلیارد متر مکعب باشد و این حوزه بزرگترین کشف گازی در دریای مدیترانه شناخته شده است. این حوزه یکی از چندین حوزه گازی است که در مصر شناسایی شده و سرمایههای خارجی برای توسعه آن مورد استفاده قرار گرفته است. انتظار میرود در آیندهای نهچندان دور مصر به عنوان یکی از کشورهای بسیار مهم در بازار گاز افریقا معرفی شود و سیاستهای تولیدی و صادراتیاش تاثیر زیادی روی بازار گاز دنیا داشته باشد. به همین دلیل این صنعت در مصر به عنوان یکی از 6 بخشی که بیشترین رشد را در خاورمیانه خواهد داشت معرفی میشود.
جدول ها به پیوست می باشد.