دنیای اقتصاد: ارتقای توان رقابت‌پذیری و توسعه صادرات صنعت نساجی از چه مسیرهایی محقق خواهد شد؟ بسیاری از کشورهای دنیا مسیر صنعتی شدن خود را از توسعه صنایع نساجی و پوشاک آغاز کردند؛ در این مسیر جذب سرمایهگذاری خارجی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین پیش‌نیازهای رقابتی کردن هزینه‌های تولید و تسهیل فضای مناسب کسب‌وکار همواره در نظر گرفته شده است.
در همین راستا موسسه مطالعات بازرگانی نیز در میزگردی تخصصی به ترسیم جایگاه صنعت نساجی در اقتصاد ایران و بخش صنعت و معدن پرداخته است. در این میزگرد 10 عامل کلیدی «توسعه ارتباطات سیاسی و فرهنگی»، «ثبات قوانین و مقررات صادراتی»، «تربیت نیروهای متخصص»، «سرعت تولید و تحویل کالا»، «کیفیت و طراحی مناسب»، «قیمت تمام شده پایین»، «ایجاد هسته‌های صادراتی در قالب کنسرسیوم‌های صادراتی»، «حمایت دولت در قالب واردات ماشین‌آلات نساجی»، «تامین بخشی از هزینه‌های بیمه پرداختی تولیدکنندگان» و «حضور تولیدکنندگان در نمایشگاههای بین‌المللی» در زمینه ارتقا و احیای جایگاه صادراتی این صنعت مطرح شده است، عواملی که دستیابی به آنها می‌تواند به احیای این صنعت استراتژیک در کشور منجر شود. صنعت نساجی و پوشاک از جمله صنایعی است که در سند راهبردی وزارت صنعت، معدن و تجارت در میان 11 پیشران صنعتی قرار گرفته است و با توجه به ظرفیت‌های موجود در کشور برای این محصول استراتژیک «جایگاه سوم در منطقه و رتبه پنجاه جهان با تکیه بر رقابت‌پذیری، نوسازی و سرمایهگذاری همراه با توسعه فناوری و ارتقای بهره‌وری عوامل تولید» در چشم‌انداز 1404 پیش بینی شده است، هدف‌گذاری که از دیدگاه کارشناسان به 10 پیش‌نیاز گفته شده، بیش از پیش نیاز دارد.
صنعت نساجی یکی از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین صنایع جهان است که به دلیل اشتغال‌زایی و نقش صنعتی، اقتصادی و اجتماعی موثر، همواره مورد توجه اغلب کشورها و اقتصادهای بزرگ دنیا قرار گرفته است. قدرت اشتغال‌زایی بالا، ارزآوری، تولید ثروت ملی، نیاز به سرمایهگذاری کمتر نسبت به سایر صنایع و ارزش افزوده بالا باعث شده است که بسیاری از کشورها صنعتی شدن خود را صرفا از صنایع نساجی و پوشاک آغاز کنند و کماکان نیز در بخش‌های دانش‌بنیان و با ارزش‌افزوده بالا پیشرو باشند. از جمله سیاست‌های موفق در پیشرفت این صنعت که تقریبا در همه کشورهای پیشرو مانند چین، هند، ترکیه و ویتنام به اجرا درآمده، جذب سرمایهگذاری خارجی است که پیش‌نیاز آن، در درجه اول رقابتی کردن هزینه‌های تولید، سپس تسهیل فضای کسب‌وکار و عقد قراردادهای تجاری آزاد و ترجیحی با بازارهای هدف صادراتی و تامین زیرساخت‌ها، تسهیلات مالی و مشوق‌های صادراتی است. علاوه بر این، دسترسی به مواداولیه، نیروی کار ارزان و ماهر، حمایت همه‌جانبه دولت‌ها، مشوق‌های متنوع و تخفیف‌های مالیاتی، از جمله مشوق‌های داخلی و خارجی در این صنعت به شمار می‌رود.
براساس گزارش سازمان تجارت جهانی، در سال 2014 میلادی صادرات کالاهای صنعتی به میزان 12261 میلیارد دلار بوده که 5/ 6 درصد آن مربوط به صادرات صنایع نساجی و پوشاک جهان (با 8 درصد رشد نسبت به سال قبل) به میزان 797 میلیارد دلار است که نشان‌دهنده رشد صنعت نساجی و پوشاک به میزان چهار برابر رشد کل تجارت جهانی است. براساس این گزارش هم‌اکنون بالغ بر 9818 واحد صنعتی با اخذ پروانه بهره‌برداری از وزارت صنعت، معدن و تجارت در صنایع نساجی و پوشاک کشور فعال هستند که این تعداد 11 درصد از کل بنگاه‌های فعال صنعتی کشور را تشکیل می‌دهد.
میزان سرمایهگذاری ثابت صورت گرفته در این واحدها طبق اعداد موجود در پروانه‌ها حدود 78 هزار میلیارد ریال و 5 درصد از کل سرمایهگذاری صورت گرفته در صنعت کشور است. این واحدهای صنعتی بالغ بر حدود 300 هزار شغل صنعتی ایجاد کرده و حدود 12 درصد از اشتغال صنعتی کشور را به خود اختصاص داده‌اند. این در حالی است که با وجود اینکه 5 درصد از سرمایهگذاری صنعتی کشور در صنایع نساجی انجام شده، اما این مقدار سرمایهگذاری نسبتا کم، توانسته تا 12 درصد از اشتغال صنعتی را به خود اختصاص دهد که این امر ظرفیت صنایع نساجی را در ایجاد اشتغال به خوبی نمایان می‌کند. براساس آمارهای موجود، متوسط هزینه مورد نیاز برای ایجاد اشتغال برای یک نفر در صنایع نساجی حدود 25 درصد متوسط هزینه ایجاد اشتغال یک نفر در کل صنعت کشور است. با توجه به اشتغال‌زایی بالای صنعتی، سهم این صنعت از تولید ناخالص داخلی قابل توجه است. به‌طور کلی، ارزش افزوده از صنایع بالادستی به طرف پایین‌دستی افزایش پیدا می‌کند که در مورد صنایع نساجی هم هر چه به طرف حلقه‌های پایینی زنجیره تامین حرکت کنیم، میزان ارزش افزوده افزایش می‌یابد که در مورد پوشاک آماده تا 90 درصد نیز می‌رسد.
طبق داده‌های مصرف فردی مرکز آمار در سال 1390 و گزارش موسسه تامسون رویترز، مصرف سالانه انواع محصولات صنایع نساجی، پوشاک و چرم کشور حدود 20 میلیارد دلار تخمین زده می‌شود. همچنین با استناد به آخرین آمار بانک مرکزی، مصرف سالانه خانوار شهری 12 میلیون ریال است و مصرف کل بازار داخلی کنونی پوشاک کشور بیش از 300 هزار میلیارد ریال در سال برآورد می‌شود. بدیهی است سرانه مصرف جهانی منسوجات و پوشاک به مراتب بیشتر از اعداد اعلامی است که یکی از دلایل پایین بودن آن در کشور، کاهش قدرت خرید مردم و رکود اقتصادی کشور است. این در حالی است که با توجه به وضعیت جهانی صنایع نساجی و وضعیت نیروی کار و گروه اقتصادی کشور، ایران پتانسیل صادرات بیش از 12 میلیارد دلار منسوجات، پوشاک، کفش و چرم را دارد. براساس آمارهای وزارت صنعت، معدن و تجارت حجم واردات پوشاک منطقه خاورمیانه و همسایگان ایران 40 میلیارد دلار است و واردکنندگان مهم به ترتیب روسیه، امارات متحده عربی، عربستان و ترکیه به شمار می‌روند.
آسیب‌شناسی نساجی
میزگرد «آسیب‌شناسی موانع پیش روی رقابت‌پذیری صنعت نساجی» با هدف بررسی وضعیت صنعت نساجی کشور از منظر ارتباط این صنعت با صنایع بالادست و پایین‌دست و نیز شناسایی مشکلات و معضلات پیش‌روی رقابت‌پذیری آن از سوی گروه پژوهش‌های صنعتی و معدنی موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی برگزار شد. در ابتدای جلسه رئیس پژوهشکده توسعه صنعتی و معدنی به ترسیم جایگاه صنعت نساجی در اقتصاد ایران و بخش صنعت و معدن کشور پرداخت. افسانه شفیعی، با اشاره به سهم 2 درصدی صنعت نساجی در خلق ارزش‌افزوده و سهم 5/ 6 درصدی آن در اشتغال‌زایی، این صنعت را از جمله صنایع کلیدی با توان اشتغال‌زایی بالا در زنجیره پایین‌دست برشمرد. پس از ترسیم وضعیت صنعت نساجی و زیربخش‌های کلیدی آن، هر یک از اعضای پانل به تشریح راهکارهای ضروری برای ارتقای توان رقابت‌پذیری و توسعه صادرات این صنعت پرداختند.
در ابتدا نایب رئیس هیات‌مدیره انجمن‌صنایع نساجی ایران با اشاره به نقش دولت در حمایت از صنعت نساجی و تسهیل تامین نهاده‌ها، بنگاه‌های خصوصی را دارای توانمندی لازم در تولید محصولات نساجی با کمیت و کیفیت لازم عنوان کرد و گفت: الزامات ایمنی و زیست‌محیطی غیرضروری، مالیات بر ارزش‌افزوده، اعمال محدودیت در انتخاب مبادی تامین مواداولیه (پنبه)، اعمال تعرفه بر واردات نهاده‌ها، عدم عرضه محصولات پتروشیمی در داخل کشور و دشواری گشایش اعتبار برای واردات مواد اولیه را از جمله مهم‌ترین معضلات این صنعت عنوان کرد. علیمردان شیبانی، بر توسعه ارتباطات سیاسی و فرهنگی با سایر کشورها و ضرورت ثبات قوانین و مقررات صادراتی تاکید کرد و گفت: موارد یاد شده از الزامات سیاست‌گذاری پایدار صادراتی برای توسعه بازارهای خارجی است. در ادامه این میزگرد وحید حریری، نایب رئیس اتحادیه تولیدو‌صادرات نساجی و پوشاک ایران ضمن تاکید بر تربیت نیروهای متخصص و سرمایهگذاری در امر تحقیق و توسعه از سیاست‌های مدیریتی به‌عنوان عامل کلیدی برای موفقیت بنگاه‌های این صنعت یاد کرد و گفت: موفق یا ناموفق بودن حضور بنگاه‌های بزرگ در صنعت نساجی نشان‌دهنده اهمیت سیاست‌های مدیریتی در قیاس با اندازه بنگاه است.
همچنین حسن نیلفروش‌زاده، نماینده هیات مدیره انجمن صنایع نساجی ایران، سرعت تولید و تحویل کالا، کیفیت و طراحی مناسب و قیمت تمام شده پایین را سه عامل کلیدی موثر بر صادرات نساجی عنوان و خاطرنشان کرد اندازه مناسب بنگاه‌ها نقش بسزایی در دستیابی به سه عامل یاد شده دارد و افزود: کشور هم از نظر تامین مواد اولیه این صنعت و هم از نظر جغرافیایی و دسترسی به بازار مصرف، دارای مزیت است که این امر می‌تواند به عرضه سریع و ارزان محصولات به بازارهای جهانی کمک کند. در ادامه دبیر اتحادیه تولید و صادرات نساجی و پوشاک ایران با بیان وجود مزیت نسبی در صنعت نساجی گفت: ایجاد و توسعه هسته‌های صادراتی در قالب کنسرسیوم‌های صادراتی و شرکت‌های بازرگانی، حمایت‌های دولت در تامین بخشی از هزینه‌های تحقیقات بازار در راستای کاهش هزینه‌ها در ارتقای جایگاه صادراتی این صنعت موثر هستند. سعید جلالی قدیری حمایت‌های دولت در قالب واردات ماشین‌آلات نساجی (به دلیل ثبات نسبی نرخ ارز در وضعیت فعلی) و تامین بخشی از هزینه‌های بیمه پرداختی تولیدکنندگان را راهکارهایی موثر برای کاهش هزینه‌های تولید و ارتقای رقابت‌پذیری محصولات این صنعت برشمرد. نماینده اداره الیاف پنبه‌ای و مصنوعی وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز علاوه بر تاسیس کنسرسیوم‌های صادراتی، حمایت‌های دولت در راستای تسهیل حضور تولیدکنندگان در نمایشگاههای بین‌المللی را روشی موثر برای بازاریابی محصولات داخلی برشمرد و بر حفظ حقوق مالکیت معنوی فرش دستباف و ماشینی ایران تاکید کرد