اشتغال‌زایی بالای یك بخش‌خصوصی واقعی چرا نساجی ایران رقابت‌پذیر نیست؟

طبق اعلام گمرك، کل صادرات صنایع نساجی کشور با احتساب رنگ، ماشین‌آلات و فرش دستباف در حدود 743 میلیون دلار بوده است. «صنعت نساجی ما روزگاری خیلی جلوتر از جایی مثل ترکیه بوده است. اما اتفاقات مختلفی ظرف سالیان اخیر پیش آمده که منجر به وضعیت کنونی ما شده است. باید ببینیم عوامل اثرگذاری که موجب شده ما آن موفقیت مورد انتظار را نداشته باشیم چیست.» محمدمهدی رئیس‌زاده، دبیركل انجمن صنایع نساجی ایران، در گفت‌وگو با آینده‌نگر وضعیت صنعت نساجی در ایران را تشریح كرده كه در ادامه می‌خوانید.
صنعت نساجی چه مزیت‌هایی برای ایران دارد؟
صنعت نساجی جزو صنایع اشتغال‌زاست. بسیاری از کشورهای دنیا مثل انگلیس، کره جنوبی، ژاپن، ویتنام، بنگلادش و حتی اخیرا پاکستان توسعه صنعتی خود را از صنعت نساجی شروع کرده‌اند. در کنار ظرفیت تولید شغل، میزان سرمایه لازم برای راه‌اندازی این صنعت نیز نسبت به سایر مشاغل کم است. در صنایع مادر مثل نفت و گاز و پتروشیمی، گاهی برای ایجاد هر شغل باید یک میلیون دلار سرمایه‌گذاری انجام شود اما در صنعت نساجی برای ایجاد یک شغل طبق آخرین آمار تنها نیاز به 35 تا 40 میلیون تومان سرمایه‌گذاری است. صنایع نساجی ایران نیز قدمتی بیش از 100 سال دارد. مزیت خیلی خوب آن برای کشور، بالا بودن توانایی ایجاد اشتغال است. بنابراین در کشوری مثل ایران که ایجاد اشتغال برای جوانان یکی از اولویت‌هاست و از سوی دیگر کمبود سرمایه لازم و محدودیت منابع مالی برای راه‌اندازی بنگاه‌ها همیشه مسائلی را برای بنگاه‌ها به وجود می‌آورده، صنایع نساجی می‌تواند یکی از بهترین صنایع برای کمک به اقتصاد کشور باشد.
مصائب تهیه مواد اولیه
صنایع نساجی زنجیره‌ای از حلقه‌های یک صنعت کامل را شامل می‌شود؛ از تولید مواد اولیه و ریسندگی و بافندگی تا چاپ و رنگرزی و تکمیل و تولید پارچه یا کفپوش و نهایتا لباس. این صنعت در مقایسه با صنایع دیگر یک زنجیره طولانی را طی می‌کند تا به سرانجام برسد. اولین حلقه از این زنجیره، تهیه مواد اولیه شامل پنبه، اقلام محصولات شیمیایی مثل الیاف پلی‌استر یا اکریلیک و نیز ویسکوز، تاپس پشم، پیله ابریشم و میزان مختصری از الیاف بامبو است. در دنیای امروز، مهم‌ترین ماده اولیه برای پوشاک پنبه است، به خصوص به این دلیل که برای برخی سن‌ها مثل کودکان، تنها پوشاکی با جنس پنبه باید تولید شود. قبل از انقلاب و حتی تا سال‌های پس از انقلاب، ایران یکی از تولیدکنندگان پنبه بود که سالانه 230 تا 250 هزار تن پنبه تولید می‌کرد که بخشی از آن به تولید داخلی می‌رسید و بخشی از آن هم صادر می‌شد. اما امروز طبق آمارهای رسمی جهاد کشاورزی به دلایل مشکلات اقتصادی و نیز آب‌بر بودن پنبه و کمبود آب در کشور، به مرور تولید این محصول بسیار کاهش یافته و سال گذشته به حدود 30 هزار تن رسیده و نیاز به واردات پنبه پیدا شده که در شرایط فعلی سالانه 50 هزار تن است. اگر وضعیت خروج از رکود در اقتصاد ایران ادامه پیدا کند، کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که دست‌کم نیاز به واردات سالانه 100 هزار تن پنبه به کشور به وجود بیاید. در زمینه ویسکوز، ایران تولیدکننده این محصول نیست و باید از خارج از کشور وارد شود. حتی در مورد پیله ابریشم هم امروزه ایران نیاز به واردات پیدا کرده است. ایران در زمینه تاپس پشم هم اصلا تولید خاصی ندارد و آن را نیز باید از کشوری مثل استرالیا که بهترین کیفیت را در این زمینه دارد وارد کند. وقتی که محصول پنبه کاهش پیدا می‌کند بسیاری از صنایع نساجی به محصولات پتروشیمی به عنوان مواد اولیه رو می‌آورند. ایران در بخش پتروشیمی دارای منابع غنی است اما به دلیل اینکه بحث‌ها و جدال‌های زیادی بر سر اینکه اقلام پتروشیمی در بورس کالا به فروش گذاشته شود یا نه درگرفته و تصمیم‌گیری شده که بخشی از این اقلام در خارج از بورس کالا که شفافیت زیادی هم ندارد عرضه شود، با نوسانات قیمت نفت قیمت محصولات اولیه صنایع نساجی دچار افت و خیز می‌شود، مدام آنها را با مشکل مواجه می‌کند و روی قیمت ‌تمام‌شده محصولاتشان اثر می‌گذارد.
مانع قرنطینه سازمان حفظ نباتات
منابع وارداتی زیادی در میان كشورهای جهان برای حوزه نساجی ایران وجود دارد كه اتفاقا ایران نیز دارای روابط مالی مطلوبی با آنهاست و منابع مالی زیادی در دست آنها دارد؛ مثل كشور هندوستان. اما به دلیل ضوابط و استانداردهایی كه در سازمان حفظ نباتات وجود دارد، میزان واردات از بسیاری از این كشورها با مشكل مواجه می‌شود. سازمان حفظ نباتات یك اداره كل قرنطینه دارد كه هر محصول كشاورزی برای واردات باید مجوز این اداره را داشته باشد. در سال‌هایی كه تولید پنبه در ایران زیاد بوده، برای اینکه محصول پاكی از نظر كشاورزی و دفع آفات در محیط كشاورزی وجود داشته باشد در اعمال قرنطینه سخت‌گیری بسیار زیادی می‌شده است. در مورد پنبه آفتی به نام «كرم سرخ» وجود دارد كه كشور ایران از این نظر پاك محسوب می‌شود و برای جلوگیری از ورود این آفت به كشور، پنبه فقط از كشورهایی مثل ازبكستان، تاجیكستان و تركمنستان وارد می‌شود و تا سال گذشته ورود پنبه از هر جای دیگر دنیا ممنوع بود در حالی كه كشوری مثل هند بزرگ‌ترین تولیدكننده دنیاست و همواره بحث بر سر چگونگی واردات این پنبه وجود داشته است. از سوی دیگر، به دلیل توسعه سریع فناوری نساجی، صنایع ریسندگی ایران و ماشین‌آلاتی كه نخ ظریف بالای نمره 40 تولید می‌كنند اكنون نیازمند پنبه‌های الیاف بلند است اما در سال‌های اخیر همراه با كاهش تولید كمی، تولید كیفی پنبه در ایران نیز كاهش پیدا كرده و نیاز به واردات پنبه الیاف بلند كه تقریبا در كشور تولید نمی‌شود به امری ضروری تبدیل شده است. سازمان حفظ نباتات اعلام كرده است كه برای واردات پنبه باید این قلم وارداتی در قرنطینه داخل سیستم خلأ شود و گاز متیل بروماید كه از نظر محیط‌زیستی جزو گازهای خطرناك است و كشورهای عضو سازمان ملل برای استفاده از آن سهمیه‌بندی شده‌اند، به پنبه تزریق شود تا هرگونه آفتی مثل كرم سرخ در آن از بین برود. در سال‌های گذشته بخش خصوصی و انجمن نساجی در حال مذاكره با سازمان حفظ نباتات هستند تا بتوانند چنین سیستمی را برپا كنند و خود بانی آن شوند و بتوان از هرجایی در دنیا پنبه را آورد و از این سیستم گذراند و سپس ترخیص و وارد كرد.
نساجی؛ خصوصی واقعی
طی دهه‌های اخیر، بسیاری از صنایع نساجی ایران تحت پوشش دولت قرار گرفته‌اند و دولتی شده‌اند یا به نوعی مالكیت غیرمستقیم دولتی داشته‌اند. اما به مرور زمان، این صنایع یا واگذار شد‌ه‌اند یا تعطیل و بسته شده‌اند. بنابراین بیش از 90 درصد صنعت نساجی قوی امروز ایران در دستان بخش خصوصی است. یكی از ویژگی‌های بارز صنعت نساجی در ایران در مقایسه با سایر صنایع، خصوصی‌ بودن تقریبا خالص آن است.این خصوصیت در همه حلقه‌های زنجیر صنعت نساجی در ایران، یعنی تولید مواد اولیه، ریسندگی، بافندگی، چاپ و رنگرزی و تكمیل و سپس پارچه و پوشاك وجود دارد و همه این فعالیت‌ها حتی در شرایط تحریم سال‌های گذشته نیز توسط خود بخش خصوصی انجام می‌گرفته است.