نساجی، صنعتی مهم در میان صنایع کشور است که روزگاری پس از نفت یکی از مهمترین و ارزآورترین صنایع کشور محسوب می شد.
نگاهی به تاریخچه صنعت نساجی نشان می دهد از ابتدای خلقت بشر نخ و پارچه و نساجی با زندگی انسانها عجین بوده ؛ چرا که پس از خوراک دومین نیاز بشر پوشاک بوده است و انسانهای نخستین اولین نساج های روی زمین بودند که با گیاهان طبیعی اولین لباسها و تن پوشها را برای خود ساختند.
صنعت نساجی در کشورهای توسعه یافته هم از دیرباز نقش تعیین کننده ای در رشد و شکوفایی صنعتی آنها ایفا نموده و این کشورها بخشی از موفقیت های خود را مدیون گسترش این صنعت هستند.
در این رابطه انقلاب صنعتی نیز با ماشینی شدن تولید منسوجات آغاز شد و صنعت نساجی زمینه رشد سایر صنایع را فراهم آورد . نه تنها در کشورهای صنعتی بلکه در برخی کشورهای در حال توسعه نیز این صنعت که مرتبط با تامین نیازهای اولیه انسان است ، موتور توسعه صنعتی این کشورها محسوب می شود.
تاریخچه صنعت نساجی در ایران هم به هزاران سال قبل بر می گردد که اهمیت این صنعت را بیش از پیش نمایان می کند.کاوش های باستانی شوش نشان می دهد در ایران طی بیش از ۵ هزار سال پیش مردم به نساجی و بخش های مرتبط با آن مشغول بوده اند.
کشور ما صنعت نساجی بسیار قدیمی داشته و این صنعت یکی از مهمترین صنایع در اشتغال زایی ، ایجاد فرصت های شغلی جدید ، صادرات و واردات و… بوده است.واحدهای تولیدی نساجی از دیرباز به عنوان یکی از مهمترین و پایدارترین صنایع کشور مطرح بودند. به گونه ای که درگذشته ای نه چندان دور، بهترین وضعیت را در میان صنایع کشور از لحاظ مزیت نسبی داشته اند.
بر اساس طبقه بندی های انجام شده محصولات نساجی دارای سه گروه صنعتی هستند. گروه منسوجات شامل آماده سازی و ریسندگی الیاف نساجی و بافندگی منسوجات ، عملیات تکمیلی منسوجات (رنگرزی ، چاپ و تکمیل ) ،تولید کالاهای نساجی تکمیل شده باستثنای پوشاک ،تولید انواع قالی و قالیچه ، تولید طناب ، ریسمان ، نخ قند و توری ، تولید سایر منسوجات طبقه بندی نشده در جاهای دیگر ،تولید انواع پارچه و کالاهای کشباف و قلاب باف ، گروه پوشاک و عمل آوردن پوست خز شامل تولید پوشاک باستثنای پوشاک از پوست خزدار ،عمل آوردن و رنگ کردن پوست خزدار و ساخت انواع کالاها از پوست خزدار و در نهایت گروه دباغی ، چرم ، کیف ، کفش و چمدان که شامل دباغی و پرداخت چرم و ساخت چمدان ، کیف دستی و اجناس مشابه ، زین و یراق می شود.
بر کسی پوشیده نیست که با توجه به سابقه طولانی تولیدات محصولات نساجی در کشور ، وجود پتانسیل های تولیدی فراوان و بخصوص نیروی کار متخصص ، وجود تقاضای فراوان برای این محصولات در داخل و خارج از کشور ، وجود ارزش افزوده بالا در محصولات نساجی، تعداد زیاد واحدهای فعال در این بخش، اشتغال زایی بالا و … بدست آوردن جایگاه واقعی صنایع نساجی کشور، مستلزم شناخت مزیت های نسبی و رقابتی موجود در این صنعت در کشور است.
اما وضعیت این صنعت با وجود این همه زیر شاخه و گستردگی در حال حاضر گاه در ابهامی عجیب فرو رفته است.در مقاطعی اخبار متعددی از توسعه صنایع نساجی منتشر می شود و زمانی دیگر مسئولان و فعالان کارخانجات نساجی فریاد بر می آورند که این صنعت ورشکسته است.
نظرات کارشناسان حوزه نساجی از وضعیت این صنعت متفاوت است.عده ای نساجی را صنعتی ورشکسته می دانند و معتقدند طی سالیان گذشته صنعت نساجی ایران روند نزولی داشته است.
به عقیده این گروه از منتقدان برخوردهای سلیقه ای ، نظرات و نسخه های مختلفی که از سوی مسئولان سازمان های مرتبط نه تنها برای صنعت نساجی، بلکه برای مجموعه صنعت ایران پیچیده شده نه تنها از بار معضلات و مشکلات به وجود آمده نکاسته ، بلکه روزبه روز بر این مشکلات افزوده است.
این گروه معتقدند صنعت نساجی صنعتی فراموش شده است و طی سالهای اخیر به دلیل واردات بی‌رویه منسوجات و مشکلات ایجاد شده در مسیر تأمین مواد اولیه، تولید و نقدینگی مورد نیاز ، این صنعت برای بازسازی با مشکلات بسیاری مواجه بوده است.
همچنین موارد دیگری همچون کمبود مواد اولیه مرغوب، بالا بودن هزینه تولید ، ضعف مدیریت ، فرسودگی ماشین آلات ، قیمت تمام شده بالای کالاها ، عدم توجه به استانداردها و کیفیت پایین محصولات ، عدم وجود مواد اولیه مرغوب ، بهره وری پایین نیروی انسانی و نیز عدم حمایت دولت ، کاهش تقاضای بازار ، عدم امنیت شغلی مدیر و سرمایه گذار ، نرخ بالای بهره بانکی و مشکلات اعطای تسهیلات و قاچاق کالا به طور رسمی و غیر رسمی از جمله نکاتی است که منتقدان با اشاره به آنها نساجی را صنعتی نابود شده تلقی کرده و گاه چشم امید خود را بر روی آن بسته اند.
از سوی دیگر گروهی از کارشناسان بر این باورند که نساجی پیشرفت های خوبی در سالهای تصدی دولت یازدهم داشته و توانسته است پله های ترقی را یکی پس از دیگری طی کند و برای این مدعای خود واحدهای نساجی را مثال می زنند که هم اکنون با بیشترین ظرفیت تولید در حال فعالیت بوده و با دقت در توسعه و بهسازی صنعتی خود توانسته اند بر مشکلات غلبه کرده و چراغ صنعت نساجی را در کشور روشن نگه دارند.
این گروه از صاحب نظران معتقدند مشکل خاصی در صنعت نساجی کشور وجود ندارد و آینده روشنی چشم انتظار این صنعت مهم و ارزشمند در ایران خواهد بود.
مازندران که یکی از قطب های صنعت نساجی در کشور به شمار می رود این روزها با افت و خیز های زیادی در صنعت نساجی روبروست.شاید مشکلاتی که مازندران در زمینه نساجی دارد با مشکلاتی که در اصفهان گریبانگیر نساجان است فرق داشته باشد و از سویی هیچ کدام از این مشکلات در قزوین مشاهده نشود.
رئیس سازمان صنعت،معدن و تجارت مازندران اما از روزهای خوب در آینده صنعت نساجی می گوید و اظهار می دارد:خوشبختانه با وجود همه مشکلات صنایع نساجی مازندران روی پای خود ایستاده اند.
محمد محمد پور عمران با اشاره به اینکه مشکلات فعالان نساجی مازندران نقدینگی،نوسازی و قاچاق است خاطر نشان می کند:تاکنون مشکلات ۳۰ واحد بزرگ نساجی بررسی شده و راهکارهایی برای این مشکلات اندیشیده ایم.
به گفته وی برندهای ایرانی خوبی در استان مازندران فعالند که در حال افزایش سهم خود در بازار کشور هستند .
محمد پور با بیان اینکه مشکل اصلی صنعت نساجی در مازندران قاچاق و فعالیت های برندهای خارجی غیر مجاز در این استان است خاطر نشان می کند:مازندران مقام اول ساماندهی برندهای غیر مجاز در صنعت نساجی را داراست و بخش عمده ای از این برندها مجبور به عرضه کالای ایرانی با تابلوی جدید و جایگزینی برندهای ایرانی شده اند و سایر واحدها نیز در حال بازرسی و راستی آزمایی هستند تا ریشه قاچاق در حوزه نساجی در مازندران خشکانده شود.
استان اصفهان هم به عنوان یکی دیگر از کانونهای صنعت نساجی با مشکلات کوچک و بزرگی دست و پنجه نرم می کند که شاید زیاد با مشکلات مازندرانی ها متفاوت نباشد. این استان به عنوان یکی از قطب های مهم صنعتی ایران ، با دارا بودن مزیت هایی چون قدمت طولانی در تولید محصولات نساجی ، تنوع و گستردگی محصولات ، موقعیت مناسب جغرافیایی در کشور ، استقرار ۲ هزار و ۴۷ واحد نساجی دارای مجوز صنعتی و ۳ هزار و ۸۲۵ واحد صنفی فعال در حوزه نساجی بطور مستقیم نه تنها در سالهای قبل به عنوان قطب اصلی و قلب تپنده صنعت بزرگ نساجی کشور مطرح بوده و هست ، بلکه در آینده نیز با شناسایی مزیت ها و پتانسیل های این صنعت ، می تواند به جایگاه رفیع تری در کشور و منطقه خاورمیانه دست یابد .
رئیس سازمان صنعت و معدن و تجارت اصفهان به دیوان اقتصاد می گوید: قدمت صنعت نساجی در استان اصفهان بسیار بالا وبه حدود یک قرن می رسد و صنعتگران فعال در این عرصه نیز با کوله باری از آموخته ها ی پدران خود چرخ های این صنعت را همچنان زنده و پابرجا نگه داشته و حاصل تجربیات خود را بر تار و پود پارچه ها نقش می بندند .
اسرافیل احمدیه می افزاید: قاچاق کالا از کانال های رسمی وغیر رسمی مهمترین مشکل صنایع نساجی اصفهان محسوب می شود و تصمیم جدی دولت در ارتباط با وضع قوانین لازم در جهت مبارزه با قاچاق کالا چه ازکانال های رسمی و چه غیر رسمی کمک شایانی به این صنعت می کند.
وی می افزاید: به منظور بهبود تقاضای بازار، کارخانجات نساجی در زمینه بازاریابی باید تدابیر ویژه ای اتخاذ کنند.کارخانجات نساجی نه تنها باید با سلیقه مشتریان خود آشنایی داشته باشند بلکه برای تولید کالاهای با کیفیت برنامه ریزی کنند.
وی با تاکید بر ضرورت حمایت از سرمایه گذاران صنعت نساجی تاکید می کند: فرسودگی ماشین آلات از جمله مشکلاتی است که صنایع نساجی استان از آن رنج می برند و برای ورود تجهیزات مطابق با تکنولوژی روز دنیا صنعت نساجی نیازمند همکاری دولت است.
احمدیه اظهار می دارد: کارخانجات نساجی طی ۱۰ سال گذشته از سوی دولت هیچ گونه کمکی دریافت نکرده اند که این در جایگاه خود جای تامل دارد.
وی معتقد است دولت می تواند میزان قوانین و بوروکراسی های حاکم بر کارخانجات نساجی را کاهش دهد و در جهت حمایت و پشتیبانی از تولید در صنعت نساجی تدابیر ویژه ای اتخاذ کند.
آنچه مشهود است اشتراک بسیاری از مشکلات نساجی در سراسر کشور است.اگرچه در نقطه ای از کشور واحدی تولیدی خوش می درخشد و در نقطه ای دیگر چرخ تولید کارخانه ای دیگر از کار افتاده ، اما مشکلات در همه جای ایران یکسان است و تولیدکنندگان صنعت نساجی همه و همه با چند مشکل مشترک در حال نبرد هستند.دراین میان سوال اینجاست که رمز موفقیت عده ای از صنعتگران نساجی چیست؟
مدیر کل سابق صنایع نساجی وزارت صنعت ، معدن و تجارت که در حال حاضر به عنوان مشاور معاون وزیر صنعت کار خود را تغییر داده است می گوید:رمز ماندگاری صنایع نساجی موفق استفاده از دانش روز است.
گلنار نصرالهی به خبرنگار دیوان اقتصاد می گوید:صنایع نساجی که نتوانند خود را به دانش روز متصل کنند محکوم به نابودی هستند چراکه رمز پیروزی دراستفاده از تکنولوژی روز دنیاست.
وی با بیان اینکه پس از برجام شرایط خوبی برای احیا و نوسازی واحدهای نساجی کشور با استفاده از دانش روز به وجود آمده است تاکید می کند: نباید به صنعت نساجی به عنوان صنعتی رو به افول نگاه کنیم چراکه واقعیت این است که نساجی کشور در حال طی مراحل نوسازی است و باید تلاش کنیم تا واحدهای نساجی کشور با بهره گیری از ماشین آلات مدرن به مسیر اصلی خود که همان تولید با کیفیت و تسخیر بازارهای جهانی است بازگردند.
به گفته نصرالهی صنعت نساجی روند صعودی خود را آغاز کرده و اگر چند واحد معدود در نقاط مختلف کشور به دلایلی چون فرسودگی ماشین آلات یا سو مدیریت دچار مشکل هستند به معنی مشکل دار بودن همه این صنعت نیست. بلکه باید این واقعیت پذیرفته شود که صنعتگران نساجی روزهای خوبی را در آینده ای نه چندان دور تجربه خواهند کرد.
نکته حائز اهمیت دیگر در بحث صنایع نساجی متوسط رقم سرمایه گذاری مورد نیاز برای ایجاد سرانه اشتغال است که طبق آمار و بررسی های صورت گرفته ، برای صنعت نساجی حدود ۳۰ میلیون تومان و برای سایر صنایع حدود ۱۵۰ میلیون تومان برآورد شده که نشان می دهد این صنعت با سرمایه گذاری کمتر نسبت به سایر صنایع می تواند نقش موثری در ایجاد اشتغال داشته باشد.
در بررسی مشکلات ریز و درشت صنعت نساجی کارشناسان بر این عقیده اند که هزینه تولید نساجی را با رفع موانع ورود مواد اولیه و رسوب آنها در گمرک که کمترین هزینه‌ای برای دولت ندارد می توان کاهش داد و از طریق کاهش هزینه رسوب سرمایه در انبارهای گمرک، کاهش هزینه تخلیه و بارگیری و انبارداری این مهم تحقق می یابد.
همچنین به عقیده فعالان صنعت نساجی استفاده از فارغ‌التحصیلان رشته نساجی با ایجاد تشکیلاتی تحت حمایت وزارت صنعت، معدن و تجارت و صاحبان این صنعت در جهت به روز کردن تولیدات از نظر کیفیت، مدل و رنگ متناسب با تقاضای جامعه نیز می‌تواند از دیگر اقدامات خوب در این راستا باشد.
توافق با صاحبان برندهای معروف جهانی که در جامعه، تقاضای زیادی دارد، برای مشارکت تولید در داخل کشور و همکاری با بخش خصوصی ایرانی تحت لایسنس شرکت مادر نیز راهکار کاربردی دیگری است که صنعتگران نساجی از آن به عنوان راهی برای احیاء بیشتر واحدهای نساجی یاد می کنند.
در راستای کمک به نساجی رسانه ملی و نشریات کشور نیز وظیفه دارند در خصوص افزایش اقبال مردم به استفاده از البسه تولید داخلی به‌عنوان یک ارزش ملی برای کمک به معضل بیکاری و کاهش فقر و فساد ناشی از بیکاری در جامعه و… تبلیغ کنند چراکه تا چند سال قبل محصولات ایرانی حتی به اتحادیه اروپا نیز صادر می‌شد.
توجه به بازارهای صادراتی یکی دیگر از نکاتی است که کارشناسان متعدد صنعت نساجی در گفتگوهایشان با دیوان اقتصاد بر آن تاکید داشته اند.آنان معتقدند با کمی تقویت و برنامه‌ریزی می‌توانیم صادرات را مجددا احیا کنیم.
در نهایت اینکه نساجی ، صنعت ملی ماست و باید قدر آن را دانسته و برای توسعه و پیشرفت آن تلاش کنیم؛ همچنین در این مسیر باید به فکر بازار و خلق تکنولوژی بومی باشیم و از اشتیاق مردم برای ایجاد یک بازار ملی و مشارکت در بازارهای جهانی در صنایع نساجی بهره مند شویم ، چرا که اگر نتوانیم خالق یک بازار خوب ، مطلوب و پایدار باشیم و در کنار آن تکنولوژی مورد نیاز را خلق کنیم ، نخواهیم توانست صنعت نساجی را نجات دهیم.
این روزها صنعت نساجی کشور با توجه به پشت سر گذاشتن دوره بازسازی و نوسازی ، باید به سمت تولید کالاهایی با ارزش افزوده بیشتر و بالاتر و یافتن بازارهای جدید برای محصولات خود باشد و از آنجائیکه بازارها براساس مزیت های موجود در هر سرزمین خلق می شوند و مزیت سرزمین ما نیز وجود نیروهای هوشمند و با تجربه در این صنعت است ضرورت دارد از این سرمایه ها تا حد ممکن استفاده بهینه شود.
به این ترتیب باید به جایگاه آموزش های عالی ، علمی و کاربردی در صنعت نساجی بیش از پیش توجه شده و تحقیق و توسعه ، بازاریابی ، صادرات و… با توجه به اهمیتشان در دهکده جهانی در این صنعت مورد توجه مسئولان کشور قرار گیرند.
نساجی ، این صنعت ارزنده باید این روزها در افکار و اذهان زنده نگه داشته شود تا عاملی برای توجه بیشتر مسئولین نظام به این صنعت باشد .