صنعت نساجی روزهایی را می‌گذراند که بسیاری از واحدهای خود را به دلایل مختلف از دست داده و چشم امید این صنعت تنها به چند کارخانه که هنوز تولید را از دستور کار خود خارج نکرده‌اند، مانده است.
در این شرایط دیدن کارخانه‌هایی که توانسته‌اند با فرسودگی، کامل نبودن زنجیره تولید، کاهش مواد اولیه و کاهش سرمایه در گردش مقابله کنند و صدای تولید را به گوش شهرک‌های صنعتی برسانند، خالی از لطف نیست.
کارگران برای حفظ سلامت خود به‌دلیل صدای بلند کارخانه‌ها از وسایل ایمنی هنگام کار مانند گوشی برخوردارند تا دچار مشکلات عصبی نشوند. شاید در گام‌های نخست بازدید از خط تولید چیزی عاید بازدیدکننده نشود اما کمی جلوتر نخ‌ها در حال تولید شدن هستند و رشته‌رشته در بین ماشین‌آلات پرپیچ و خم نساجی دیده می‌شوند. نخ‌ها از چندین پیچ و خم عبور می‌کنند و درنهایت ماشین‌آلات نساجی آنها را دور دوک‌ها می‌ریسد.
بازدید کامل در کارخانه‌های پیشرفته نساجی بیش از این چند سطر طول می‌کشد اما آنچه باعث شده این گزارش تهیه شود شرایط کارخانه‌ها نیست بلکه بازار فروش است. بازاری که به دلیل برخی چالش‌ها در صنایع پایین‌دستی تا حد زیادی از دست رفته و آینده خوبی پیش روی دوک‌های ریسیده نگذاشته است.
در واحدهای صنعت نساجی به طور عمده بیش از ۴۰۰ نفر اشتغال دارند. کارگرانی که صبح تا شب با بوی مواد شیمیایی و صدای بلند ماشین‌آلات تولید که از داخل گوشی‌های ایمنی هم شنیده می‌شود، دست و پنجه نرم می‌کنند و چشم امیدشان به فروش و تکمیل زنجیره تولید همین دوک‌های هزار رنگ است.
با این حال برخی از واحدها توانسته‌اند خودشان زنجیره تولید را کامل کنند و با راه‌اندازی صنایع پایین‌دستی محصول تولید شده کارخانه را به صنعتی دیگر وارد می‌کنند. هرچند این شیوه تولید بیشترین ارزش افزوده را ایجاد می‌کند و نوعی تضمین برای بقای کارخانه درنظر گرفته می‌شود اما واقعیت این است که تمام واحدهای نساجی ظرفیت راه‌اندازی صنایع پایین‌دستی را ندارند و به این دلیل هم از چرخه تولید حذف شده‌اند.
پرسشی که اکنون وجود دارد این است که واحدهای باقی‌مانده در صنعت نساجی با چه نوع سیاست‌گذاری توانستند از این بحران‌ها در امان بمانند؟ برای رسیدن به پاسخ این پرسش، صمت در این گزارش به بررسی دو واحد نساجی قزوین که توانسته‌اند ظرفیت تولید خود را در بیشترین حالت حفظ کنند، پرداخته است.
مدیران این واحدها و مسئولان صنعت در استان قزوین در دلایلی که برای بقای خودشان در این صنعت آورده‌اند، بر ۳ محور نوسازی، بها دادن به نیروی کار و نوآوری بیشترین تاکید را داشتند.
صنعتی آسیب‌پذیر
فلک فرسایی، مدیرعامل کارخانه رضا بافت با اشاره به اینکه نساجی یکی از صنایع آسیب‌پذیر است، به صمت گفت: «متاسفانه در سال‌های گذشته قاچاق باعث شد بسیاری از کارخانه‌ها تعطیل شوند یا با ظرفیت بسیار پایین تولید کنند. »
فرسایی با اشاره به اهمیت تامین مواد اولیه در این صنعت به موضوع آتش‌سوزی یک واحد پتروشیمی در ماه‌های گذشته اشاره کرد و در این‌باره گفت: «واحدهای صنعت نساجی در تامین مواد اولیه مشکلاتی داشتند که پس از این سانحه کارخانه‌های صنعت نساجی در تامین مواد اولیه با مشکلات بیشتری روبه‌رو شدند. البته با احتساب برخی سیاست‌گذاری‌ها این مشکلات اکنون کمتر شده و برای واحدهایی که توان رقابتی بالایی ندارند، این چالش‌ها تاثیر بیشتری دارد. »
این تولیدکننده محصولات بافتی و نساجی با بیان اینکه برای حمایت از تولید باید هزینه‌ها را کاهش داد، گفت: «اکنون هزینه‌های تولید در کشور بالاست. بخشی از این هزینه‌ها از طرف سازمان و نهادهای دولتی وارد می‌شود که راهی جز مذاکره با دولتمردان برای آن وجود ندارد.
برخی دیگر از هزینه‌ها اما به دلیل مشکلاتی که در واحدهای صنعتی وجود دارد به کارخانه‌ها تحمیل می‌شود. فرسودگی یکی از مهم‌ترین عواملی است که هزینه تولید را افزایش می‌دهد و به تبع آن محصول نهایی نیز رقابت‌پذیر نخواهد بود. »
رسایی با اشاره به اینکه صنعت نساجی در زنجیره تولید توان بالایی دارد، گفت: «در صنایع پایین‌دستی نساجی ۹ رشته - صنعت وجود دارد. کمتر صنعتی را می‌شناسیم که این ظرفیت را داشته باشد. باید درنظر داشت که وجود صنایع پایین‌دستی بیشتر برای اشتغالزایی مزیت بسیار مهمی است. در صورتی که واحدهای نساجی بتوانند دوباره در کشور فعال شوند، علاوه‌بر اشتغالزایی کارخانه‌های نساجی، در ۹ رشته - صنعت دیگر اشتغالزایی خواهیم داشت. »
ابتکار تولید
براساس مشاهده‌های خبرنگار صمت یکی از واحدهای نساجی استان قزوین در شهرک صنعتی لیا که توانسته موانع بزرگی پیش روی ورود مشکلات این صنعت ایجاد کند، کارخانه نفیس‌نخ است. این کارخانه با بها دادن به نیروی کار، نوآوری در تولید و حمله به بازار روند تولید را حفظ کرده و روبه گسترش فعالیت‌های خود دارد. به گفته مدیران این واحد تولیدی، یکی از سیاست‌هایی که توانست مانع بروز بسیاری از مشکلات در این کارخانه شود، استراتژی حمله به بازار بود. بر اساس گفته آنها، این استراتژی در دوره‌هایی که بازار با رکود مواجه می‌شد، با قدرت بیشتری اجرا شده و جلوی رکود بازار را می‌گرفت.
همچنین به گفته بسیاری از کارگران این کارخانه که در روند تهیه این گزارش با صمت گفت‌وگو می‌کردند، مدیران این کارخانه به تمام اعضای تسهیلات خرید مسکن داده‌اند و در زمینه خدمات رفاهی آنها مشکلی با کارفرما ندارند. این موضوع نیز از دیگر محورهایی است که باعث شده بازدهی نیروی کار در این کارخانه افزایش یابد و توانسته‌اند به طور ۳ شیف کار کنند.
محسن آهنگریان، مدیرعامل نفیس‌نخ در شهرک صنعتی لیا درباره این کارخانه به صمت توضیح داد: این کارخانه از سال ۸۱ گشایش اعتبار شده و توانسته برای ۶۰۰ نفر اشتغالزایی کند.
وی با اشاره به اینکه در ۱۴ سال گذشته ۵ طرح توسعه در این کارخانه ایجاد شده گفت: در سال‌های گذشته سودآوری به دلیل مشکلات موجود در صنعت نساجی در استراتژی اصلی کارخانه حذف شد و به جای آن، تامین حداقل ۸۰درصد رضایت طرف‌ها در استراتژی اصلی قرار گرفت.
عضو هیئت‌مدیره انجمن صنایع نساجی با اشاره به اینکه سال گذشته و امسال با ۹۰درصد ظرفیت تولید را ادامه دادیم، گفت: در این مدت به دلیل مشکلات جدی در صنعت نساجی استراتژی حمله به بازار انتخاب شد و این کارخانه معطوف به تامین منابع حفظ اشتغال و تولید کالای جدید شد.
وی با اشاره به اینکه به‌دلیل آتش‌سوزی پتروشیمی مشکلات بسیاری در تامین مواد اولیه به وجود آمد، گفت: متاسفانه پس از این آتش‌سوزی واحدهای صنعت نساجی برای تامین مواد اولیه از طریق پتروشیمی‌ها با مشکلات بسیاری روبه‌رو شده‌اند.
این عضو هیات‌مدیره انجمن صنایع نساجی با اشاره به اینکه سیستم ارزیابی عملکرد یکی از سیستم‌هایی بود که توانست به بقای این شرکت در شرایط کنونی کمک بسیاری کند، افزود: سیستم ارزیابی عملکرد (استفاده تلفیقی از ماشین‌آلات مدرن و ماشین‌آلات قدیمی) باعث شد محصولات فناورانه جدیدی به بازار ارائه شود.
آهنگریان از نخ نسوز، نخ خنک، نخ روکش صندلی خودرو، نخ روکش مبل و نخ آنتی‌باکتریال به عنوان جدیدترین محصولات تولید شده نام‌برد و در این‌باره گفت: نخ نسوز که با فناوری نانو تولید شده بود، اکنون تجاری‌سازی و نخ خنک نیز با هدف مصرف لباس‌های نظامی و ورزشی تولید شده است.
عامل بحران‌زا
رضا صفاری، معاون صنایع کوچک شرکت شهرک‌های صنعتی استان قزوین فرسودگی، کاهش سرمایه در گردش و تامین مواد اولیه را مهم‌ترین مشکلات صنعت نساجی دانست و در این‌باره به صمت گفت: «واحدهای موفق صنعت نساجی در استان قزوین در شهرک‌های صنعتی هستند و تامین زیرساخت‌های تولید توانسته به این واحدها کمک کند تا مشکلی در این زمینه‌ها نداشته باشند. »
صفاری با بیان اینکه در شرایط کنونی کمبود نقدینگی و تامین مواد اولیه بزرگترین موانع توسعه برخی از واحدهای نساجی است، گفت: «البته کمبود نقدینگی با برخی سیاست‌گذاری‌ها قابل جبران و حل است اما تولید مواد اولیه از حوزه فعالیت شهرک‌های صنعتی و حتی بسیاری از کارخانه‌ها هم خارج است. »
به گفته صفاری، نیروی متخصص، کاهش هزینه تولید و قیمت تمام‌شده تولید محصولات باکیفیت مهم‌ترین محورهایی هستند که باعث می‌شود واحدهای تولیدی از بحران‌هایی که به وجود می‌آید، در امان بمانند.
دسته‌بندی واحدهای یک رشته - صنعت به شیوه غیرفعال، نیمه‌فعال و فعال است. بحران‌هایی که در صنعت نساجی به وجود آمده مانند سیلاب واحدهای نیمه‌فعال را نه به حاشیه رانده بلکه به طور کل از چرخه تولید حذف کرده است.
بر این اساس، واحدهای صنایع نساجی که هنوز تولید می‌کنند، از توانمندترین واحدهای موجود در این صنعت هستند که مصداق آن نیز اشتغال متوسط ۴۰۰ نفری است. گویا این واحدها از درشت‌ترین حفره‌های غربال بحران‌زایی هم رد نشده‌اند و هنوز چرخ تولید آنها می‌چرخد.