سنگ بنای انجمن صنایع نساجی ایران که در ابتدا تحت نام سندیکای صنایع نساجی پنبه ای و الیاف مصنوعی ایران خوانده می شد، در ششم اردیبهشت ماه سال ۱۳۴۰ به کوشش روانشادانی چون کاشانی پور، کورس، مقدم، تفضلی، لاجوردی، فرقانی و بسیاری دیگر از نامداران این صنعت گذاشته شد تا مکانی برای هم اندیشی و همکاری صنعتگران این مرز و بوم باشد. اکنون با گذشت سالها از تاسیس این تشکل و با تلاش بی وقفه بزرگان و دست اندرکاران این صنعت، نهال نوپای اولیه که با ده عضو ایجاد شده بود به صورت تشکلی توانمند با نزدیک به چهارصد عضو اصلی و صدها واحد تولیدی تحت پوشش قد برافراشته و گستره تولیدات اعضای این انجمن از صرف نخهای پنبه ای، به طیف وسیعی از انواع محصولات نساجی گسترش یافته است.
هیات مدیره این انجمن که یکی از قدیمی ترین صنایع کشور را نمایندگی میکند، متشکل از ۱۵ عضو اصلی و ۵ عضو علی البدل است.
دکتر شاهین کاظمی که خود از صاحبان نام بین المللی در دانش و صنعت نساجی ست، در قالب یکی از اعضای هیات مدیره انجمن یادشده، پاسخگوی سوالات خبرنگار بسپار بود. گفت و گویی که به درخواست این رسانه با شرحی از تحصیلات و تجربیات وی آغاز شد.
شاهین کاظمی: تحصیلاتم را تا مقطع دکتری در رشته “مهندسی شیمی نساجی و علوم الیاف” در دانشگاه صنعتی امیرکبیر (پلی تکنیک تهران) طی کردم و پروژه دکتری را به صورت تخصصی در حوزه تولید الیاف مصنوعی خاص به صورت مشترک با دانشکده “مهندسی مواد آلی و پلیمری” انیستیتو تکنولوژی توکیو (ژاپن) تحت نظارت و راهنمایی اساتید ایرانی و ژاپنی اجرا کردم (که جزییات آن در مصاحبه مجله بسپار شماره 112 – آذر 1390 منتشر شده است).
تقریباً بیش از 20 سال سابقه صنعتی فعالیت در حوزه نساجی و مخصوصاً بخش تولید الیاف مصنوعی و منسوجات بی بافت در شهرهای مختلف کشور و کمی هم به صورت مختصر در خارج از ایران دارم و در حال حاضر نایب رئیس هیئت مدیره “گروه صنعتی لایکو” (متشکل از 3 شرکت تولیدی مستقل) در تبریز که به صورت تخصصی در حوزه تولید و فروش زنجیره ای منسوجات خانگی (کالای خواب، کالای حمام و کالای آشپزخانه) فعالیت می کند، هستم و در کنار آن در چند مجموعه تخصصی دیگر در حوزه نساجی و پلیمر نظیر نفیس نخ مشارکت دارم و به صورت استاد مدعو با تدریس حداقل یک درس در هر ترم ارتباط خودم را با فضای دانشگاهی مخصوصاً دانشگاه صنعتی امیرکبیر که به نوعی خانه دوم من هست در حداقل حالت حفظ کرده ام.
با توجه به اینکه بسپار مجله تخصصی حوزه صنایع پلیمر می باشد از بین سوابق کاری خودم در شرکتهای مختلف، می توانم به 2 سال فعالیت به عنوان مشاور مدیرعامل پتروشیمی شهیدتندگویان در ماهشهر اشاره کنم که تجربه منحصر به فردی در اختیار من قرار داد که تا امروز هم از آن در حال استفاده هستم.
در حوزه فعالیت های گروهی و تشکیلاتی، به مدت 6 سال (دو دوره 3 ساله) از سال 1391 الی 1397 عضو هیات مدیره “جامعه متخصصین نساجی ایران” بودم و از سال 1397 تاکنون هم عضو هیات مدیره “انجمن صنایع نساجی ایران” هستم و در دوره نوزدهم هیئت مدیره انجمن از سال 1400 تاکنون افتخار این را دارم که به عنوان نایب رئیس هیات مدیره و عضو هیات رئیسه انجمن در خدمت فعالان این حوزه از صنعت باشم و امیدوارم که این دوره فعالیت مورد رضایت صنعتگران این حوزه قرار گرفته باشد.
– ضمن سپاس از این معرفی، لطفا برای خوانندگان ما در خصوص تاریخچه ارتباط صنایع نساجی و صنایع پلیمر کمی مشروح تر بفرمایید.
شاهین کاظمی: با توجه به اینکه برطبق آمار میزان تولید جهانی پلیمرهای نو تقریباً 362 میلیون تن، و پلیمرهای بازیافتی تقریباً 38 میلیون تن در سال است، لذا تقریباً بیش از 23% پلیمرهای تولیدشده در دنیا به نوعی در صنعت نساجی مورد استفاده قرار می گیرند و از این لحاظ در هم تنیدگی و اشتراکات زیادی بین این دو صنعت وجود دارد و ارتباطات متقابل خیلی خوبی بین این دو حوزه صنعتی در داخل کشور برقرار می باشد.
الیاف مهمترین ماده اولیه صنعت نساجی می باشند که با توجه حجم تولید و مصرف می توان آنها را در 3 گروه اصلی طبقه بندی نمود:
– الیاف طبیعی نظیر پنبه، پشم، ابریشم و …
– الیاف بشرساخت از مواد مصنوعی (پلیمرهای مشتقات نفتی) نظیر: پلی استر، پلی پروپیلن، پلی آمید، اکریلیک و …
– الیاف بشرساخت از مواد طبیعی (پلیمرهای طبیعی مانند سلولز یا پروتئین) نظیر ویسکوز، استات و …
اصولاً امروزه در صنعت نساجی پلیمرها یکی از مهمترین مواد اولیه تولید الیاف مصنوعی می باشند و هم اکنون 67% تولید الیاف جهان در گروه الیاف مصنوعی پلیمری قرار دارد و مابقی بین الیاف طبیعی یا الیاف بشرساخت از پلیمرهای طبیعی تقسیم شده است.
در تاریخ صنعت جهان، اولین تلاش ها در حوزه تولید تجاری پلیمرها به جهت ساخت الیاف بشرساخت (خصوصاً ابریشم مصنوعی) بوده است و پس از آن بود که استفاده از دانش پلیمر در ساخت بسیاری از قطعات در کاربردهای مختلف گسترش یافت. هرچند سابقه استفاده از پلیمرهای طبیعی مانند سلولز برای تولید ابریشم مصنوعی به صورت تجاری به سالهای دهه 1850 میلادی در اروپا بازمی گردد، اما در حدود یکصد سال پیش با افزایش تقاضا برای منسوجات به عنوان یکی از 3 نیاز اصلی بشر (خوراک، پوشاک و مسکن) شرکتهای بزرگی مانند دوپونت آمریکا، بایر آلمان، تورای و تیجین ژاپن بودجه های تحقیقاتی قابل توجهی به جهت تولید الیاف مصنوعی پلیمری اختصاص دادند که نتیجه آنها کشف و سنتز تجاری پلیمرهایی مانند پلی آمید، پلی استر، اکریلیک و … در اوایل قرن بیستم گردید که نقش بسیار مهمی در تحول صنایع نساجی و متعاقباً پلیمر دنیا داشتند.
به عنوان مثال در 28 فوریه سال 1935، نایلون 66 به عنوان اولین پلیمر گرمانرم (ترموپلاست) که قابلیت تولید تجاری پیدا کرد در یک پروژه تحقیقاتی در شرکت دوپونت که در سال 1927 توسط آقای کاروترز آغاز شده بود سنتز گردید و بلافاصله برای تولید جوراب زنانه و پس از آن با آغاز جنگ جهانی دوم انحصاراً برای تولید لباس نظامیان، چتر نجات، طناب و کوله پشتی و … سربازان آمریکایی مورد استفاده قرار گرفت.
متاثر از همین روند جهانی اولین کارخانه های دارای واحد پلیمریزاسیون تجاری (پتروشیمی های در مقیاس متوسط) در ایران نیز در همین حوزه صنایع نساجی و سالها قبل از راه اندازی واحدهای پلیمری بزرگ در شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران تاسیس شدند.
شرکت الیاف تهران در سال 1345 (1966 میلادی) با سرمایه گذاری مشترک شرکت آلاید کمیکالز (Allied Chemical Co.) آمریکا تاسیس و فاز اول آن در سال 1348 (1969 میلادی) با ظرفیت 10 تن در روز نخ پلی آمید 6 (نایلون) به بهره برداری رسید و در سال 1349 (1970 میلادی) سهام شرکت آمریکایی به شرکت بایر (Bayer) آلمان غربی واگذار گردید و فازهای دوم و سوم این شرکت به ترتیب در سالهای 1352 (1973 میلادی) و 1354 (1975 میلادی) با ظرفیت 8 تن در روز و 13 تن در روز نخ نایلون به بهره برداری رسیدند، و پس از آن شرکتهایی نظیر پلی اکریل اصفهان به جهت تولید الیاف استیپل و نخ فیلامنت پلی استر و الیاف اکریلیک با سرمایه گذاری مشترک شرکت دوپونت (DuPont) آمریکا در سال 1353 و همچنین شرکت پارسیلون خرم آباد به جهت تولید نخ نایلون با مشارکت شرکت زیمر (Zimmer) آلمان در سال 1353 تاسیس گردیدند.
این در حالی است که هرچند با راه اندازی بنگاه کود شیمیایی شیراز در دهه 1340 شمسی، به نوعی شرکت صنایع ملی پتروشیمی ایران شکل گرفت (تاسیس 6 دی 1343) ولی سالها بعد در طی دهه 1350 شمسی به تدریج واحدهای پلیمری نظیر: PVC در پتروشیمی آبادان یا پلی اتیلن و پلی پروپیلن پتروشیمی بندرامام (ایران-ژاپن) به بهره برداری رسیدند و منجر به توسعه صنایع پلیمری در ایران شدند.
– انجمن صنایع نساجی ایران با چه اهدافی شکل گرفته و شامل چه کارگروه هایی است؟ کدام گروه ها مستقیم در ارتباط و پیوند با صنعت پلیمر قرار دارند؟
شاهین کاظمی: انجمن صنایع نساجی ایران، یکی از قدیمی‌ترین تشکل‌های کارفرمایی کشور است که در ۶ اردیبهشت ۱۳۴۰ با نام «سندیکای صنایع نساجی پنبه‌ای و الیاف مصنوعی ایران» به همت چهره‌های شاخص صنعتی چون اکبر لاجوردیان (گروه صنعتی بهشهر)، حسن طاهری، حسن تفضلی، مصطفی فرمان‌آرا، علی کاشانی‌پور، قاسم هاشمی و حسین عمومی به جهت ایجاد فضایی برای هم‌افزایی صنعتگران و رفع مشکلات صنعت نساجی بنیان نهاده شد و با شماره 458 در وزارت کار و امور اجتماعی به ثبت رسید و پس از انقلاب به عضویت اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران نیز در آمد و هم اکنون با رتبه A در اتاق نیز به فعالیت مشغول است و به زودی در سال 1405 جشن 65 سالگی فعالیت مستمر خود را برگزار خواهد کرد.
انجمن در حال حاضر دارای بیش از 1000 کد عضویت می باشد که تقریباً نیمی از آنها را اعضای پیوسته حائز شرایط رای دهی در مجمع عمومی تشکیل می دهند و احتمالاً در شهریورماه انتخابات دوره بیستم هیئت مدیره 3 ساله این انجمن (با کمی تاخیر به دلیل شرایط خاص کشور) برگزار خواهد شد. این انجمن دارای 15 عضو اصلی هیئت مدیره و 5 عضو علی البدل هیئت مدیره است که بدون استثنا روزهای یکشنبه به صورت یک هفته در میان به صورت حضوری جلسات هیئت مدیره خود را در ساختمان مرکزی انجمن برگزار می کنند و علاوه بر این افراد روسا و دبیران 14 کارگروه تخصصی انجمن (28 نفر) نیز در کنار سایر مهمانان مدعو در جلسات هیئت مدیره حضور دارند.
اسامی کارگروه های تخصصی انجمن به شرح ذیل می باشند:
1. کارگروه الیاف استیپل (Staple)
2. کارگروه نخ فیلامنت (Filament)
3. کارگروه تکسچرایزینگ و نخ فانتزی
4. کارگروه ریسندگی الیاف کوتاه (پنبه ای)
5. کارگروه ریسندگی الیاف بلند (اکریلیک)
6. کارگروه بافندگی
7. کارگروه رنگرزی، چاپ و تکمیل
8. کارگروه فرش ماشینی
9. کارگروه موکت و نخ BCF
10. کارگروه منسوجات بی بافت
11. کارگروه منسوجات خانگی
12. کارگروه پوشاک
13. کارگروه رنگ و مواد کمکی
14. کارگروه صادرات
در حوزه فعالیت انجمن صنایع نساجی ایران، علاوه بر تعامل با نهادهای عمومی دخیل در فضای صنعت نظیر وزارت صمت، وزارت امور اقتصادی و دارایی، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، مجلس شورای اسلامی و … به دلیل ماهیت گسترده این صنعت نیازمند ارتباطات گسترده با سایر وزارتخانه ها نظیر وزارت جهاد کشاورزی (به دلیل موضوعات الیاف طبیعی مانند پنبه، پشم و …)، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (به دلیل موضوعات مرتبط با مد و پوشاک)، وزارت نفت (به دلیل موضوعات مرتبط با محصولات پتروشیمی) و … نیز می باشد که این موضوع با کمک کارشناسان خبره و تخصصی دبیرخانه انجمن در کنار کارگروه های تخصصی انجام می پذیرد.
از بین کارگروه های مذکور، چیپس یا گرانول پلیمری (پلی استر، پلی پروپیلن، پلی اتیلن، پلی آمید) محصول شرکتهای پتروشیمی به عنوان ماده اولیه مستقیم تولید الیاف استیپل، نخ فیلامنت، منسوجات بی بافت اسپان باند و ملت بلون و همچنین نخ BCF کفپوش های ماشینی در 4 کارگروه اصلی انجمن مورد استفاده قرار می گیرد و در سایر کارگروه ها نظیر کارگروه رنگ و مواد کمکی نیز شرکتهای شیمیایی و تولیدکنندگان محصولات پلیمری نظیر مستربچ حضور دارند. به این ترتیب می توان گفت که 5 کارگروه انجمن به صورت مستقیم و بی واسطه با صنایع پتروشیمی و پلیمری در ارتباط هستند و با توجه به اینکه ساختار کارگروه های انجمن به صورت عمودی است و محصول یک کارگروه تخصصی، به عنوان ماده اولیه کارگروه بعدی مورد استفاده قرار می گیرد، زنجیره کاملی از تغییر در مواد اولیه پلیمری تا رسیدن به محصول نهایی جهت مصرف کننده عمومی (مانند فرش ماشینی، پوشاک و …) در انجمن وجود دارد، که به جهت تعامل بهتر کارگروه های تخصصی انجمن نیز به صورت تخصصی هر فصل یک جلسه مجزا با اعضای خود در محل انجمن برگزار می کنند.
– آقای دکتر متوجه هستیم که مساله ارتباطات بین المللی تحت تاثیر عوامل زیادی از جمله فضای سیاسی ست. با اینحال به نظر می رسد در چارچوب های علمی و تشکل های صنفی تا حدودی ممکن و دست کم زیرساخت پذیر باشد. در این زمینه بفرمایید آیا تجربیاتی چه شخصی و چه در انجمن داشته اید؟ ارزیابی شما از دستاوردها چه بوده است؟
شاهین کاظمی: خوشبختانه از ابتدای دوره اخیر هیئت مدیره انجمن، توجه ویژه ای به حوزه روابط بین الملل داشتیم که علی رغم تمام مشکلات و موانع موجود در این حوزه، فکر کنم گزارش کار قابل قبولی داشته ایم که شرح آن در گزارش های منتشر شده در نشریه رشته ها و بافته ها (ماهنامه تخصصی انجمن) به صورت مداوم منتشر شده است.
اگر بخواهم به صورت خیلی خلاصه و فهرست وار به تعدادی از آنها در این بخش اشاره کنم، می توان به حضور مداوم در نمایشگاه های خارجی نظیر نمایشگاه بین المللی ماشین آلات نساجی ITMA در میلان ایتالیا، نمایشگاه بین المللی ماشین آلات نساجی ITM در استانبول ترکیه، نمایشگاه بین المللی ماشین آلات نساجی ITMA ASIA در شانگهای چین، نمایشگاه جهانی کفپوش ها DOMOTEX در هانوفر آلمان، دموتکس آنتالیا ترکیه و دموتکس دبی امارات متحده عربی، نمایشگاه جهانی منسوجات خانگی HEIMTEXTIL در فرانکفورت آلمان، نمایشگاه جهانی پلاستیکها K-SHOW در دوسلدورف آلمان، نمایشگاه بین المللی منسوجات بی بافت INDEX در ژنو سوئیس و … اشاره کنم.
در کنار حضور در نمایشگاه های بین المللی و مشارکت در اعزام گروه های تخصصی به رویدادهای مذکور، خوشبختانه همکاری بسیار خوبی با سازمانهای برگزارکننده نمایشگاه های بین المللی داشته ایم که به عنوان مثال همکاری با شرکت دویچه مسه آلمان (بزرگترین شرکت نمایشگاهی دنیا) اشاره کرد که منجر به اخذ شرایط بسیار خاص برای حضور شرکتهای تولیدکننده فرش و موکت انجمن در رویدادهای این نمایشگاه شده است و این همکاری در سطحی است که در مراسم افتتاحیه این نمایشگاه به عنوان نماینده انجمن و ایران در حوزه فرش ماشینی سخنرانی نیز داشته ایم.
در کنار این موضوع عقد تفاهم نامه با شورای عالی توسعه تجاری نساجی چین (CNTAC معادل وزارت نساجی چین) داشته ایم که پیرو آن در اجلاس های جهانی نظیر نشست توسعه همکاری های کشورهای عضو پیمان BRICS در حوزه صنایع نساجی، یا کنفرانس یک کمربند – یک جاده نساجی چین (شهر کچیائو) نیز به عنوان سخنران از سمت ایران حضور داشته ایم.
در ادامه این روند در طی دو دوره گذشته اجلاس جهانی تولیدکنندگان نساجی جهان ITMF که هر سال به میزبانی یک کشور برگزار می شود، به عنوان نماینده ایران در دو اجلاس چین و ازبکستان نیز حضور داشتیم و امیدواریم با بهبود شرایط در اجلاس آتی در کشور اندونزی نیز حاضر شویم و سطح روابط انجمن با سایر نهادهای متناظر در جهان را توسعه دهیم.
البته گزارش این فعالیتها بسیار مفصل تر از این چند مورد می باشد که در پایگاه اینترنتی انجمن قابل دریافت است.
– مدل فعالیت این انجمن تا حدی یک کلاس آموزش تشکلی است … با توجه به رشد جهانی استفاده از الیاف پلی‌استر در صنعت مد و پوشاک، در صنعت نساجی ایران چه سهمی از الیاف مصرفی وارداتی مربوط به انواع پلی‌استر است و چالشهای اصلی داخلی‌سازی این گروه محصولات چیست؟ به‌طور مشخص، نیاز صنعت نساجی کشور به چه نوع گریدهای پلیمری وابسته است؟
شاهین کاظمی: به صورت کلی ۴ پلیمر مصنوعی اصلی مورد استفاده در صنعت نساجی عبارتند از:
– پلی استر عمدتا پلی اتیلن ترفتالات (PET) گرید نساجی
– پلی پروپیلن (PP) عمدتا به صورت هموپلیمر گرید نساجی – پلی آمید (PA) عمدتاً نایلون ۶ و نایلون ۶۶
– اکریلیک (PAN)
چیپس پلی استر در بخش ذوب ریسی صنعت نساجی به ۵ صورت عمومی زیر تبدیل می شود، که البته هر کدام از این گروه ها دارای زیرشاخه های متعددی نیز میباشند:
– الیاف استیپل (منقطع) جهت استفاده در صنایع ریسندگی الیاف کوتاه و بلند،
– نخ فیلامنت (پیوسته) نساجی جهت استفاده در صنایع بافندگی،
– نخ فیلامنت (پیوسته) صنعتی مانند نخ تایر و …
– نخ BCF کفپوشها جهت تولید فرش ماشینی و موکت
– منسوجات بی بافت اسپان باند پلی استر جهت استفاده در عایق ها، ژئوتکستایل ها و…
بر طبق آخرین آمار جهانی میزان تولید الیاف جهان در سال گذشته در مجموع تقریبا ۱۲۴ میلیون تن بوده است که سهم تقریبی آنها از بازار جهانی به شرح ذیل بوده است:
– الیاف بشر ساخت مصنوعی (پلیمری) ۸۳٫۸ میلیون تن (سهم ۶۷%)
– الیاف طبیعی ۳۲٫۷ میلیون تن (سهم ۲۶%)
– الیاف بشر ساخت از مواد طبیعی ۷٫۹ میلیون تن (سهم ۶%)
هر چند تا حدود سال ۲۰۰۰ میلادی الیاف پنبه پر مصرف ترین الیاف در صنعت نساجی بودند(اصطلاحاً سلطان الیاف) اما پس از آن در طی ۲ دهه اخیر به دلیل افزایش سطح رفاه عمومی در کشورها، و گسترش فرهنگ مد سریع و ترویج مصرف گرایی میزان تولید پلی استر به سرعت رشد پیدا کرد و هم اکنون پلی استر با ۷۱,۱ میلیون تن تولید سهم ۵۷ درصدی از بازار جهانی را در اختیار دارد(تولید پنبه ۲۴,۷ میلیون تن با سهم ۲۰%) و پیش بینی می شود روند رشد تولید و مصرف پلی استر به دلیل افزایش جمعیت جهان و نیاز به پوشاک در کنار محدود بودن سطح زیرکشت پنبه و یا پرورش دام و همچنین قیمت مناسب پلی استر در قیاس با سایر پلیمرهای مصنوعی، همچنان ادامه دار باشد و میزان تولید سایر انواع الیاف طبیعی و مصنوعی در بهترین حالت در همین مقدار کنونی ثابت باقی بماند و البته درصد آنها از بازار جهانی کاهش یابد.
اما در ایران هر چند واحدهایی از انجمن صنایع نساجی ایران، نظیر گلریز پلیمر قم، پلی استر یزد، محب پلی استر خاوران و پلی اکریل مجهز به سیستم پلیمریزاسیون تولید پلیمر پلی استر هستند، ولی مشخصا عمده نیاز به پلی استر کشور در حوزه صنعت نساجی توسط پتروشیمی شهید تندگویان (ماهشهر) تامین می شود که ظرفیت نامی این واحد در حوزه صنایع نساجی تقریبا ۱۰۰۰ تن در روز می باشد که به هیچ عنوان پاسخگوی نیاز صنایع نساجی کشور نمی باشد(ظرفیت نامی تولید پلی استر گرید بطری و فیلم این مجتمع نیز در حد ۱۰۰۰ تن در روز می باشد).
بررسی آمار واردات حاکی از آن است که در طی سال گذشته (۱۴۰۳ شمسی) تقریباً ۷۳ هزار تن چیپس پلی استر نساجی، بیش از ۱۰۰ هزار تن نخ پلی استر و نزدیک به ۱۵۰ هزار تن پارچه پلی استر وارد کشور شده است که حاکی از نیاز بسیار زیاد صنعت نساجی به پلی استر است که راه اندازی یک واحد جدید و مشابه پتروشیمی شهید تندگویان را به خوبی توجیه پذیر می کند.(البته با توجه به ممنوعیت واردات قانونی پوشاک، اگر آمار قاچاق پوشاک که عمدتاً پلی استری هستند را به این آمار اضافه کنیم مصرف روزانه پلی استر در صنعت نساجی ایران می تواند مجموعاً تا حد ۳۰۰۰ تن در روز افزایش یابد).
البته که طرح هایی در این خصوص در استانهای بوشهر (عسلویه)، کردستان و هرمزگان مطرح شده اند ولی متاسفانه هیچکدام از آنها پیشرفت فیزیکی ملموسی در طی سالهای گذشته نداشته اند و کماکان کل نیاز کشور وابسته به عرضه محصولات پتروشیمی شهید تندگویان در بورس و یا واردات از خارج عمدتا چین و هند می باشد که خود این شرکت های پتروشیمی خارجی مواد اولیه فرآیند تولید خود نظیر پارازایلین و منواتیلن گلایکول را از شرکتهای پتروشیمی ایرانی تهیه می کنند!
– یکی از چالشهای صنعت مد پایداری محیط زیستی و کاهش ضایعات پلاستیکی است. در زمینه تولید پلی استرهای بازیافتی (rPET)، ایران در چه مرحله ای قرار دارد و آیا نمونه های صنعتی موفق یا طرحهای پایلوت در حال اجرا برای صنعت نساجی وجود دارد؟
شاهین کاظمی: شاید بتوان گفت که پلی استر از جمله اولین پلیمرهایی هست که استفاده از محصولات بازیافتی آن به خوبی در سطح تجاری در صنایع نساجی رایج گشته است. صنعت بازیافت و تولید الیاف پلی استر بازیافتی در ایران سابقه ای نزدیک به ۳۰ سال دارد و اولین واحدهای صنعتی مرتبط با این موضوع در شهرهایی نظیر قم و دلیجان بیش از دو دهه است که مشغول فعالیت می باشند.
عمده بطری های آب معدنی، نوشابه، دوغ، روغن و یا فیلم های بسته بندی پلی استری مستعمل ایران پس از شستشو و خرد شدن و تبدیل شدن به پرک (Flake) هم اکنون در نزدیک به ۵۰ واحد ذوب ریسی تولید الیاف پلی استر بازیافتی در حال استفاده می باشند، و در کنار آن تنها چند واحد کوچک مقیاس برای کاربردهای ویژه اقدام به تولید محدود چیپس پلی استر بازیافتی می کنند.
در حال حاضر تنها شرکتهای تولید کننده نخ فیلامنت پلی استر و الیاف استیپل پلی استر نوع پنبه ای و با استحکام بالا (HT – Cotton Type PSF) از چیپس پلی استر نو (Virgin) پتروشیمی استفاده می کنند (نزدیک به ۵۰ واحد صنعتی و مابقی شرکتهای تولید کننده الیاف پلی استر (هر واحد با ظرفیت تقریبا در حد ۳۰ تن در روز) تنها از پرک بطری پلی استر بازیافتی از صنایع بطری، بسته بندی یا نساجی در حال تولید الیاف پلی استر بازیافتی (Recycled) هستند که عمده کاربرد این الیاف به صورتهای الیاف توخالی (Hollow) و یا الیاف معمولی (Solid) جهت تولید منسوجات بی بافت، موکت، عایق رطوبتی پرکننده ،مبلمان کاپشن زمستانی و … می باشد.
– نقش پلیمرهای زیستی، به ویژه پلی استرهای زیست تخریب پذیر، در آینده نساجی ایران چگونه دیده میشود؟ آیا طرحهایی برایجایگزینی تدریجی برخی الیاف مصنوعی رایج وجود دارد؟
شاهین کاظمی: هر چند در حال حاضر در دنیا به دلیل مسائلی نظیر چرخه پایداری و همچنین حفاظت از محیط زیست توجه به پلیمرهای زیست تخریب پذیر بسیار رایج شده است و موسسات و مراکز تحقیقاتی بسیار زیادی در این حوزه فعال هستند اما اگر میزان آمار تولید و مصرف این پلیمرها در صنعت نساجی جهان را مدنظر قرار دهیم متوجه می شویم که هنوز استفاده از این پلیمرها حتی در حد درصد نیز در دنیا تجاری و رایج نگردیده است و با توجه به مسائل اقتصادی و قیمت بسیار پایین تر پلیمرهایی نظیر پلی استر معمولی (تولید شده از منابع نفتی و فسیلی) در بازار جهانی پیش بینی میشود که روند رشد تولید و استفاده از این پلیمرها بسیار آهسته در حال حرکت باشد. متناسب با این موضوع در ایران نیز هنوز در حد تجاری هیچ شرکتی اقدام به تولید الیاف و یا نخ از پلیمرهای زیست تخریب پذیر نداشته است و اندک موارد گزارش شده هم در حد تولید ۱ یا ۲ محصول خاص یا طرحهای پژوهش و توسعه ای بوده است و در اندازه تولید تجاری و انبوه نبوده است.
– در سالهای اخیر پلیمرهایی با عملکرد بالا نظیر پلی استرهای خاص (نظیر PTT یا PBT با خواص ویژه) وارد صنعت نساجی شده اند. آیا در ایران امکان تولید یا استفاده از این مواد در محصولات نساجی وجود دارد؟
شاهین کاظمی: از لحاظ تکنولوژی ذوب ریسی نخ فیلامنت یا الیاف استیپل پلی استر تفاوت دستگاهی زیادی به جهت استفاده از مواد پلی استری متفاوت نظیر PET یا PTT یا PBT وجود ندارد و با تنظیمات خاص و یا احیانا اندکی تغییرات میتوان از خطوط موجود در کشور برای تولید محصولات خاص نیز استفاده نمود و به همین دلیل در بازار تنها به میزان بسیار محدود و به صورت کاملا سفارشی می توانید نخ های فیلامنتی PBT یا PTT را که محصول شرکتهای داخلی هستند نیز پیدا کنید، ولی با توجه به اینکه در ایران واحدهایی نظیر پتروشیمی شهیدتندگویان تنها چیپس پلی استر به صورت پلی اتیلن ترفتالات (PET) را به صورت انبوده تولید نمایند، لذا واحدهای ذوب ریسی تولید نخ فیلامنت عمدتاً تمایل به استفاده از مواد داخلی را دارند و کمتر به سراغ پلیمرهای خاص و ویژه می روند. از طرف دیگر مقیاس سفارش بسیار محدود الیاف و نخ های خاص برای کاربردهای ویژه توجیه اقتصادی تمرکز بر تولید آنها را بسیار پایین می آورد و صرفه در واردات محصولات خاص از تامین کنندگان تخصصی آنها در جهان است.
– آیا انجمن صنایع نساجی ایران برنامه ای برای تدوین استانداردهای فنی و الزامات کیفی الیاف پلی استر )نظیر مقاومت، پایداری حرارتی، سازگاری با رنگ و…) در هماهنگی با تولید کنندگان مواد اولیه پلیمری دارد؟
شاهین کاظمی: اصولاً الیاف پلی استر منطبق با نیاز مصرف کننده نهایی با خصوصیات و ویژگی های مدنظر آنها تولید میشود و به همین خاطر نمی توان بر روی آن استاندارد و الزامات ویژه ای لحاظ کرد. به عنوان مثال شرکتهای ریسندگی الیاف کوتاه که عمدتا الیاف پلی استر استیپل را به صورت مخلوط با الیاف پنبه یا ویسکوز برای تولید نخ مورد استفاده قرار می دهند نیازمند الیاف با استحکام بالایی هستند و به همین خاطر اصطلاحاً الیاف HT (استحکام بالا) که از مواد اولیه نو تهیه شده اند خریداری می کنند و در همین شرایط شرکتهای ریسندگی الیاف بلند که عمدتا الیاف پلی استر استیپل را به صورت مخلوط با الیاف پشم برای تولید نخ فاستونی مورد استفاده قرار میدهند به جهت جلوگیری از ایجاد پرز (اصطلاحا Pill) نیازمند الیاف پلی استری هستند که استحکام آنها عمداً کاهش یافته و در حد الیاف پشم قرار گیرد که اصطلاحاً به آنها الیاف ضد پیل (Anti Pill) می گویند، یا تولیدکنندگان نخ دوخت پلی استری نیازمند استحکام بسیار بیشتری از نخ های فیلامنتی مورد استفاده در بافندگی پارچه های نساجی هستند که مشخصاً از بابت ویژگیهای فنی متفاوت می باشد.
به همین خاطر در صنعت نساجی که از یک سو با دامنه وسیعی از کاربردها و بازارهای مصرف مرتبط بوده و از سوی دیگر با صنعت مد و فشن که صنعت بسیار پویا و متغیری هست در ارتباط است نمی توان استاندارد خاص و ویژه ای تعریف نمود مگر کاربردهای ویژه و صنعتی نظیر نخ تایر که کلیه پارامترهای آن با دقت بسیار بالایی بایستی منطبق با استانداردهای جهانی و ویژه شرکتهای تایرسازی باشد و یا کاربردهایی در حوزه صنایع نظامی و دفاعی که هر کدام مشخصات ویژه ای را طلب می کنند.
– چه نوع تعامل یا همکاری بین انجمن صنایع نساجی ایران و صنعت پتروشیمی برای بهبود فرمولاسیون مواد اولیه یا ارائه گریدهای خاص تر پلی استر در جریان است؟
شاهین کاظمی: با توجه به اینکه پتروشیمی شهید تندگویان و سایر واحدهای تولیدکننده چیپس و گرانول های نساجی نیز عضو انجمن صنایع نساجی ایران می باشند و به صورت منظم و مدونی در جلسات مشترک با بخش های مصرف کننده خود در محل انجمن مشارکت میکنند لذا تعاملات بسیار خوب و مثبتی بین انجمن صنایع نساجی ایران و این شرکتها وجود دارد که به عنوان مثال در سالهای گذشته منجر به تولید پلی استرهای ویژه ای مانند گرید MOD گردید که از قابلیت ذوب ریسی بسیار خوبی در حوزه نخ فیلامنت برخوردار بود و شاید بهترین و تجاری ترین این تعاملات در تولید چیپس استر با عنوان ITY مخصوص تولید چادر مشکی بود که هنوز هم به صورت خاص و سفارشی در مقاطع زمانی معین توسط پتروشیمی شهید تندگویان به جهت پاسخگویی به نیاز ۳-۴ شرکت تخصصی تولیدکننده این محصولات در حال تولید است.
در همین راستا آخرین جلسه مشترک به میزبانی پتروشیمی شهیدتندگویان از اعضای هیئت مدیره انجمن صنایع نساجی ایران در بهمن ماه ۱۴۰۳ در ماهشهر به صورت بازدید و سمینار دو روزه برگزار گردید.
البته باید این توضیح را اضافه کرد که موضوع همکاری انجمن صنایع نساجی ایران با صنایع پتروشیمی منحصر به حوزه پلی استر نیست. در حال حاضر بخش زیادی از پتروشیمی های تولید کننده بخش خصوصی در حوزه تولید گرانول پلی پروپیلن نیز توسط سرمایه گذاران حوزه نساجی ایجاد و مدیریت میشوند. (نظیر پتروشیمی نوید زر شیمی، پتروشیمی پلی نار تبریز، پتروشیمی ،رجال پتروشیمی دی پلیمر آریا و ….) و این افراد از اعضای پیشکسوت انجمن صنایع نساجی ایران می باشند که با توجه به میزان مصرف زیاد گرانول پلی پروپیلن توسط واحدهای زیر مجموعه خود عمدتا به سمت سرمایه گذاری در صنایع بالادستی پتروشیمی سوق پیدا کرده اند. لذا با توجه به اینکه اکنون بیش از ۶۰% گرانول پلی پروپیلن تولید شده در کشور در حوزه گرید نساجی است که عمدتا توسط صنایع تولید نخ نواری گونی بافی نخ BCF بافت کفپوشهای ماشینی نخ CF دوخت، منسوجات بی بافت اسپان باند و ملت بلون، الیاف استیپل بهداشتی و یا صنعتی و … مورد استفاده قرار می گیرد.
به همین خاطر سطح تعامل بسیار مطلوبی در درک نیاز صنایع نساجی به ویژگی ها و گریدهای مورد انتظار بین واحدهای مذکور و بخش پایین دستی در حوزه نساجی برقرار است که البته در کنار واحدهای بخش خصوصی مذکور، انجمن صنایع نساجی نیز مشارکت خوبی در توسعه گریدهای ویژه با سایر پتروشیمی های تولید کننده گرانول پلی پروپیلن نظیر پتروشیمی شازند اراک و مارون نیز داشته است.
– به نظر شما آیا ایران توان صادرات الیاف پلی استر یا محصولات نساجی مبتنی بر پلیمرها به بازار منطقه ای یا جهانی را دارد؟
شاهین کاظمی: در حال حاضر در ایران شرکتهای نساجی عمدتاً از آخرین سطح تکنولوژی روز دنیا در حال استفاده هستند، که اگر بخواهیم به صورت تخصصی در خصوص خطوط ذوب ریسی این موضوع را بیان کنیم، شرکتهای تولید کننده نخ BCF عمدتا از ماشین آلات آلمانی، سوئیسی، ایتالیایی، بلژیکی و ترکیه ای شرکتهای تولید کننده نخ فیلامنت صنعتی منحصرا از تکنولوژی آلمان و ژاپن شرکتهای تولیدکننده نخ فیلامنت نساجی از تکنولوژی ،آلمان ،ژاپن ایتالیا، چین و شرکتهای تولیدکننده الیاف استیپل از تکنولوژی ،ایتالیا کره و چین استفاده می کنند.
با توجه به نیاز بسیار زیاد صنایع داخلی به الیاف و نخ فیلامنت پلی استر و همچنین سیاستهای تعرفهای خاص بازارهای قوی همسایه ای نظیر ترکیه که به دلیل سیاست آنتی دامپینگ تعرفه بسیار بالایی بر روی الیاف پلی استر ایران اعمال میکند میزان صادرات الیاف و نخ پلی استر تولید شده از چیپس نو از ایران بسیار زیاد نیست، ولی در حوزه الیاف بازیافتی وضعیت متفاوت بوده و میزان صادرات قابل قبولی در این حوزه وجود دارد که در صورت برطرف شدن موانعی نظیر نظام مالی و بانکی کشور این روند می تواند بسیار توسعه پیدا کند.
در حال حاضر بر طبق آمار گمرک در سال ۱۴۰۳ میزان صادرات الیاف پلی استر ایران که (تقریبا همه آن الیاف پلی استر بازیافتی است) نزدیک به ۹۰ هزار تن بوده است و از این لحاظ بعد از بخش فرش ماشینی، حوزه تولید الیاف پلی استر بازیافتی مهمترین گروه صادرات صنایع نساجی ایران را تشکیل می دهد که اگر آمار صادرات تقریباً ۴۰ هزار تنی موکت که همه آنها نیز از الیاف پلی استر بازیافتی تولید شدهاند را لحاظ کنیم به خوبی متوجه جایگاه ویژه الیاف پلی استر بازیافتی (در حد ۱۳۰ هزار تن) در ارزآوری زنجیره صنعت نساجی می شویم.
در کنار این بایستی توجه داشته باشیم که در سال گذشته میزان صادرات انواع مختلف کفپوشها (عمدتاً فرش ماشینی) از ایران تقریباً ۳۸۰ میلیون دلار بوده است (با تمرکز بر الیافی نظیر پلی پروپیلن و اکریلیک در ساختار فرش ماشینی) که این میزان صادرات در اوایل دهه ۷۰ شمسی حتی در حد ارقامی بیش از ۲ میلیارد دلار بوده است که البته در آن زمان آمار عمدتاً بخش هنر صنعت فرش دستباف ایران مربوط بوده (با تمرکز بر الیاف طبیعی پشم و ابریشم) که سهم مهمی از صادرات غیر نفتی کشور را در اختیار خود داشته است.
بر همین مبنا پیش بینی میشود که اگر مواد اولیه پتروشیمی داخلی با ارزش متوسط کمتر از ۱ دلار در هر کیلوگرم به پارچه و منسوجات تبدیل شود ارزش متوسطی بیش از ۳ دلار در هر کیلو پیدا کند که در صورت تبدیل به پوشاک و محصولات قابل عرضه در عرصه خرده فروشی می تواند بیش از ۱۰ دلار در کیلو نیز ارزش پیدا کند و اشتغال زایی بسیار زیادی در کشور ایجاد کند.
پس از موفقیت چین، کره جنوبی، ترکیه و تعدادی از کشورهای آسیای شرقی در مبنا قرار دادن صنعت نساجی به جهت توسعه کشور خود هم اکنون کشورهایی نظیر ،بنگلادش ،ویتنام ازبکستان و … نیز با همین الگو در حال توسعه صادرات محصولات نساجی و افزایش قدرت اقتصادی خود در جهان می باشند که با توجه به منابع عظیم نفتی و پتروشیمی در ایران، این روش به خوبی در این مرز و بوم نیز قابل اجرا است و تنها نیازمند سیاست گذاری کلان و درست توسط دولت و بخشهای بالادستی می باشد.