نظرسنجی جدید از مدیران صنعتی عقبگرد تولید در آخر پاییز را نشان داد.
شاخص مدیران خرید (شامخ) صنعت که در آبان روندی صعودی را در پیش گرفته بود، در آذر وارد فاز نزولی شد. بررسی‌ها نشان می‌دهد کاهش فروش محصولات در داخل، کاهش میزان صادرات، در کنار دریافت سفارش‌های کمتر از ماه آبان، سه نیرویی است که در آذرماه ضدتولید عمل کرده است. در عین حال، خوش‌بینی نسبت به آینده تولید نیز کاهش یافته است و فعالان اقتصادی معتقدند امکان پیش‌بینی و برنامهریزی برای ماههای آینده وجود ندارد.
تولید در آخرین ماه پاییز نسبت به آبان کمی عقب نشست. شامخ صنعت که در آبان روند صعودی را در پیش گرفته بود، در آذر اندکی نزول کرد. شاخص مدیران خرید صنعت که نماد حیات‌بخش تولید است، در آذر1400 در محدوده‌‌‌ای بالاتر از عدد 50 قرار گرفت؛ اما کنار هم قرار دادن همه شواهد، گویای شرایط سخت تولید و عقبگرد صنعت در انتهای پاییز است.
با اینکه در گزارش مرکز پژوهش‌‌‌های اتاق بازرگانی ایران بر تاثیر نوسانات ارزی و کمبود سرمایه در گردش بر رونق بخش صنعت تاکید شده، اما راز ورود دوباره شامخ صنعت به فاز نزولی را باید در چارچوب دیگری جست که فروش امروز و آینده بنگاه‌‌‌های صنعتی را تحت‌تاثیر قرار داده است. همزمان با این اتفاق، افت مصرف انرژی در کنار کاهش استخدام نیروی انسانی از دیگر نشانه‌‌‌های تنگنای تولید در آذر 1400 بوده است. تنها خبر خوش در این بخش، شاید کاهش قیمت خرید مواد اولیه و اثر آن بر قیمت محصول تولیدشده است که چشمگیر نیست، اما در صورت تداوم می‌‌‌تواند به احیای تقاضا و سپس تقویت تولید منجر شود. از آنجا که افت محسوس انتظارات نسبت به آینده موید شرایط سخت تولید در ماه آینده است، افت نمره دوباره شامخ صنعت در زمستان 1400 دور از انتظار نیست. در پایان سومین ماه پاییز، شامخ کل صنعت با حدود 58/ 0واحد افت نسبت به شامخ کل صنعت در آبان‌ماه (11/ 57)، به عدد 53/ 56 رسیده است. نتیجه این است که شامخ صنعت به عنوان دماسنج تولید افت چشمگیری را تجربه نکرده، اما برودت هوای تولید در انتهای پاییز را به‌خوبی نشان می‌دهد. کاهش فروش محصولات در داخل، کاهش میزان صادرات کالا، در کنار دریافت سفارش‌های کمتر از ماه آبان، سه نیرویی است که در آذر به تولید فشار وارد کرده و زمینه افت آن را فراهم کرده است.
بررسی شرایط شامخ اقتصاد نیز به عنوان تصویری کلان‌‌‌تر از فضای تولید و تجارت در آذرماه، موید شرایط سخت کسب‌وکارهاست. افت شامخ کل اقتصاد به عددی کمتر از 51 از فشار بالای متغیرهای خرد و کلان بر بخش‌‌‌ها و زیربخش‌‌‌های مختلف اقتصاد ایران در پایان پاییز 1400 حکایت دارد.
نظرسنجی‌‌‌های انجام‌شده از فعالان اقتصادی حاکی از این است که ادامه رکود و نابسامانی قیمت‌های بازار ارز و کاهش قدرت خرید بر انتظارات مثبت فعالان اقتصادی اثر منفی گذاشته و شرکت‌ها به دلیل پایین آمدن قدرت خرید مشتریان، با کمبود نقدینگی و کاهش سفارش‌ها مواجه شده‌‌‌اند. از سوی دیگر، به عقیده اکثر فعالان اقتصادی، به دنبال نابسامانی شدید در ثبات قیمت ارز و سایر هزینه‌‌‌های تولید، امکان پیش‌بینی و برنامهریزی برای ماههای آینده وجود ندارد و آنها نمی‌‌‌توانند هیچ افق برنامهریزی برای ادامه فعالیت‌‌‌ها طی ماههای آینده متصور باشند.
اقتصاد در یک‌قدمی رکود
شاهد مهم بازگشت اقتصاد به وضعیت رکودی گزارش شامخ است. شامخ کل اقتصاد نشان می‌دهد، وضعیت کشور دست کمی از رکود ندارد و کسب‌وکارها به دلایل متعدد، اعم از فشار تورم، کاهش تقاضا، ضربات تحریم و مشکلات عمده ناشی از نااطمینانی نسبت به آینده، میلی به سرمایه‌گذاری بیشتر ندارند. کاهش 5واحدی استخدام نیروی انسانی یکی از نشانه‌‌‌های مهم وضعیتی است که رکود را نشانه رفته است. هفت‌مورد از 12موردی که در شامخ اقتصاد بررسی می‌‌‌شوند، در آذر1400 روندی نزولی داشته و به سمت بدتر شدن شرایط حرکت کرده‌‌‌اند.
طبق نظرسنجی انجام‌شده از بنگاه‌‌‌های اقتصادی کشور، شاخص مدیران خرید (تعدیل فصلی نشده) برای کل اقتصاد ایران در آذر 97/ 50 به دست آمده و رشد شاخص کل به کمترین نرخ طی چهارماه اخیر رسیده است. در این ماه، به‌‌‌جز شاخص میزان فعالیتهای کسب‌وکار و سرعت انجام و تحویل سفارش، سایر مولفه‌‌‌های اصلی زیر ۵۰ در شامخ اقتصاد ثبت شده‌‌‌اند. دلیل اصلی کاهش شاخص کل در آذر ناشی از رکود در بخش‌‌‌های ساختمان، خدمات و کشاورزی بوده است.شاخص میزان فعالیتهای کسب‌وکار در آذرماه معادل 13/ 53 بوده که طی چهار ماه اخیر کمترین رشد را داشته است. این شاخص در بخش ساختمان به دنبال اثرات فصلی با رکود و کاهش شدید همراه بوده است.شاخص میزان سفارش‌های جدید مشتریان هم عدد 48 را نشان می‌دهد که در آذرماه اندکی نسبت به ماه قبل از آن (38/ 47) افزایش داشته، اما شدت آن زیاد نیست. در آذرماه بخش ساختمان به دلیل اثرات فصلی با کاهش شدید تقاضا روبه‌رو بوده است. بخش خدمات نیز به دنبال افزایش قیمت‌ها و کمبود شدید نقدینگی با کاهش تقاضای مشتریان روبه‌رو بوده است.در آذر شاخص موجودی مواد اولیه یا لوازم خریداریشده عدد 69/ 46 ثبت شده است. این شاخص که در بخش‌‌‌های ساختمان و خدمات و کشاورزی کاهش زیادی داشته، به عقیده فعالان اقتصادی ناشی از افزایش نرخ ارز و کمبود شدید نقدینگی بوده است. شاخص میزان استخدام و به‌‌‌کارگیری نیروی انسانی هم با چهارپله سقوط به سطح 74/ 48 عقبگرد کرده و در آذرماه کاهش جدی را تجربه کرده است. همزمان با افزایش هزینه‌‌‌های بنگاه‌‌‌ها این شاخص به‌‌‌ویژه در بخش خدمات و کشاورزی و بعد از آن ساختمان با کاهش بیشتری همراه بوده است.در سومین ماه پاییز، شاخص میزان صادرات کالا یا خدمات به نرخ 77/ 47 رسیده که همچنان کمتر از مرز ۵۰ است. جالبتر اینکه این عدد در هر سه بخش اقتصادی با کاهش روبه‌رو بوده است. شدت کاهش این شاخص، به‌‌‌ویژه در بخش صنعت، بیشتر هم بوده و از تغییر مسیر صادرات صنعتی در ماه آذر حکایت دارد.شاخص قیمت خرید مواد اولیه یا لوازم خریداریشده در آذرماه به سطح 82 واحد برگشته که همچنان در سطح بالایی قرار دارد، اما از شدت افزایش آن نسبت به ماه قبل از آن کاسته شده است. کاهش تقاضا و قدرت خرید باعث شده تا تولیدکنندگان کالا و ارائه‌‌‌دهندگان خدمات نتوانند متناسب با میزان افزایش هزینه‌‌‌های خود، قیمت محصولات و خدمات را افزایش دهند. می‌‌‌توان از وضعیت شاخص قیمت محصولات تولیدشده یا خدمات ارائه‌شده فهمید که به سطح 39/ 55 رسیده است. در این بخش، بهرغم افزایش شدید، هزینه‌‌‌ها به کمترین مقدار خود طی ۲۰ماه گذشته رسیده است. بر اساس آخرین گزارش مرکز آمار ایران از شاخص قیمت مصرف‌کننده در آذر ۱۴۰۰، نرخ تورم ماهانه در آذر به 7/ 1درصد رسیده که در مقایسه با همین آمار در ماه قبل 8/ 0درصد کاهش داشته است.شاخص میزان مصرف حامل‌‌‌های انرژی با عبور از سطح 8/ 67 طی ۲۷دوره از ابتدای شروع طرح در مهر ۹۸ تا امروز، به بیشترین مقدار خود رسیده است. همزمان با افزایش مصرف به دلیل تغییر فصل، بسیاری از فعالان اقتصادی با افزایش بالای قیمت سوخت روبه‌رو هستند. شاخص انتظارات برای ماه آینده هم طی ۹ماه اخیر به کمترین مقدار خود رسیده است. کاهش در انتظارات مثبت فعالان اقتصادی نسبت به ادامه فعالیت‌‌‌ها در ماه آینده، به‌‌‌ویژه در بخش خدمات و کشاورزی مشهود است و در نهایت هم انتظارات را در کل اقتصاد به سطح عدد 03/ 56 عقب رانده است.
شاخص‌های آذر ماه صنعت
آخرین گزارش شاخص مدیران خرید بخش صنعت نشان می‌دهد، این بخش در آذر 1400 با اندکی افت به رکود نزدیک‌تر شده است. بر اساس داده‌‌‌های به‌‌‌دست‌‌‌آمده از بنگاه‌‌‌های بخش صنعت، شاخص مدیران خرید صنعت در آذرماه عدد 53/ 56 بوده که نشان می‌دهد تولید در آذر وضعیتی ضعیف‌‌‌تر از آبان را تجربه کرده است. در آذرماه همه زیرشاخصهای اصلی شاخص صنعت، عدد بالای ۵۰ را به ثبت رسانده‌‌‌اند و شاخص کل صنعت در اکثر رشته فعالیت‌‌‌ها به‌‌‌جز صنایع فرآورده‌‌‌های نفت و گاز و پوشاک و چرم، بالای ۵۰ بوده و همچنین در صنایع لاستیک و پلاستیک و صنایع غذایی نیز عدد شاخص ۵۰ بوده است. شاخص مقدار تولید محصولات در آذرماه روی عدد 84/ 58 متوقف شده که نسبت به آبان اندکی نزول کرده است. دلیل اصلی این امر، کاهش رشد تقاضای مشتریان و کمبود نقدینگی بوده است. شاخص میزان سفارش‌های جدید مشتریان در آذرماه هم به عدد 33/ 53 برگشته که نسبت به ماه آبان کمتر شده و یادآوری میکند تقاضا با رشد کمتری روبه‌رو بوده است. کاهش قدرت خرید مشتریان و افزایش شدید نرخ ارز باعث شده تا در این ماه، تقاضای مشتریان افزایش نداشته باشد.مهم‌ترین خبر گزارش آذرماه شامخ صنعت احتمالا به رشد موجودی مواد اولیه برمی‌‌‌گردد. شاخص موجودی مواد اولیه در آذرماه به عدد 60/ 52 ارتقا یافته که برای اولین بار طی هفت‌ماه گذشته یعنی از اردیبهشت‌‌‌ماه به این سو، بی‌‌‌سابقه بوده و از وضعیت امیدوارکننده در این بخش حکایت دارد. روند افزایش موجودی مواد اولیه صنایع در حالی رخ داده که همچنان در برخی صنایع و بسیاری از رشته فعالیت‌‌‌ها، شرکت‌ها با مشکل افزایش شدید قیمت مواد اولیه و نرخ ارز و نقدینگی پایین برای تامین مواد موردنیاز مواجه هستند. در صدر فهرست صنایع پرچالش در این بخش، صنایع پوشاک و چرم، شیمیایی، فلزی و فرآورده‌‌‌های نفت و گاز قرار دارند که در آذر 1400 کماکان با کمبود مواد اولیه روبه‌رو بوده‌‌‌اند.شاخص میزان استخدام و به‌‌‌کارگیری نیروی انسانی در آذرماه به عدد 78/ 53 رسیده که نسبت به دو ماه مهر و آبان کمتر شده و از برخورد توام با احتیاط صنایع با نیروی کار و برنامه‌‌‌های آینده خبر می‌دهد. افزایش مستمر هزینه‌‌‌های تولید از قبیل قیمت مواد اولیه و قیمت انرژی می‌‌‌تواند بر کاهش میزان استخدام تاثیرگذار باشد، ضمن اینکه افق آینده اقتصاد ایران قابل پیش‌بینی نیست.
یک خبر نگران‌‌‌کننده در بخش صنعت، رشد شاخص موجودی محصول نهایی در انبار به سطح 82/ 52 است که نسبت به ماه آبان بیش از 4واحد افزایش داشته است. به نظر می‌رسد با کمتر شدن سطح تقاضا و کاهش شاخص فروش، موجودی کالاها در انبارها افزایش یافته است.شاخص قیمت محصولات تولیدشده هم از عدد 55 عبور کرده و در آذرماه به کمترین مقدار خود در ۶ماه اخیر رسیده است. بنابراین با توجه به اینکه شاخص در آبان افزایشی بوده، در آذر به دنبال کمتر شدن سفارش‌های و پایین بودن قدرت خرید، متناسب با هزینه‌‌‌های تولید بهای اقلام تولیدشده افزایش نیافته است.شاخص میزان مصرف حامل‌‌‌های انرژی هم عدد 51/ 64 بوده که به دلیل سرد شدن هوا از یکسو و افزایش تولید از سوی دیگر، بهرغم بالا رفتن قیمت سوخت همچنان در مقادیر بالای خود قرار دارد. اکثر فعالان اقتصادی از تاثیر بالا رفتن قیمت سوخت در هزینه‌‌‌های تولید با توجه به محدودیت‌هایی که برای افزایش قیمت محصول دارند، شکایت دارند. به‌‌‌طورکلی، در آذرماه، اکثر صنایع با رشد کمتری نسبت به آبان روبه‌رو بوده‌‌‌اند و افزایش قیمت هزینه‌‌‌های تولید مانند قیمت انرژی و مواد اولیه که به افزایش قیمت محصولات طی ماه گذشته منجر شده بود، با توجه به کاهش قدرت خرید مشتریان بر کاهش سطح تقاضا اثر گذاشته است. به عقیده اکثر فعالان اقتصادی به دنبال نابسامانی شدید در ثبات قیمت ارز و سایر هزینه‌‌‌های تولید، امکان پیش‌بینی و برنامهریزی برای ماههای آینده وجود ندارد و نمی‌‌‌توانند هیچ افق برنامهریزی برای ادامه فعالیت‌‌‌ها طی ماههای آینده متصور باشند. از سوی دیگر، بسیاری از شرکت‌ها با مشکلاتی که صنایع بالادست مانند پتروشیمی‌‌‌ها در تامین مواد اولیه و صنایع پایین‌‌‌دست مانند خودروسازی‌‌‌ها در پرداخت بدهی و تعهدات خود برایشان به وجود آوردند، روبه‌رو هستند.
روایت صنعتگران از مشکلات تولید
مسائل مختلف در هفت صنعت متنوع گریبانگیر تولیدکنندگان ایرانی است. برای نمونه در صنایع شیمیایی دستورالعمل الزام ثبت محصولات در سامانه جامع تجارت و دریافت کد نقش (شناسه‌کالا) از سوی تولیدکنندگان و خریداران، فرآیند عرضه و تقاضای محصول را زمان‌بر میکند. بهتر است برای شفاف‌‌‌سازی و استعلام شناسه کالا، مکانیزم ساده‌‌‌تری طراحی شود.در صنایع کانی غیرفلزی هم کاهش تقاضا، رکود شدید و افزایش قیمت‌ها، باعث کاهش نقدینگی و کمبود مواد اولیه شده و شرکت‌ها ناچار به تولید در سطوح پایین ظرفیت تولیدی خود هستند.شرکت‌های خودروسازی به عنوان جزئی از صنایع وسایل نقلیه و قطعات وابسته نیز همچنان تعهدات و بدهی‌‌‌های خود را به قطعه‌سازان پرداخت نمی‌‌‌کنند. در نتیجه، صنایع وابسته مانند شرکت‌های قطعه‌ساز و لاستیک‌‌‌سازی با کمبود شدید نقدینگی روبه‌رو هستند. گلایه اعضای زنجیره تامین این صنعت از نحوه تعاملات مالی صنایع خودرو بسیار جدی است.
در صنایع نساجی و بخش لاستیک و پلاستیک، عدم‌شفافیت تولیدکنندگان عمده محصولات پتروشیمی و تعلل در تامین به‌‌‌موقع مواد اولیه برای بازار داخلی خسارت‌‌‌بار بوده است. با توجه به انحصاری بودن این محصولات و گستردگی صنایع مصرف‌کننده پایین‌‌‌دستی آن، کارخانه‌های حوزه صنایع نساجی، لاستیک و پلاستیک و سایر صنایع پایین‌‌‌دستی در تامین مواد اولیه از ناحیه این معضل با مشکل جدی روبه‌رو شده و تولید را با شرایط سخت‌‌‌تری ادامه داده‌‌‌اند. همچنین در چهار صنعت مختلف، به دلیل نابسامانی اوضاع، به‌‌‌خصوص بی‌‌ثباتی نرخ ارز، افزایش قیمت مواد اولیه، کاهش نقدینگی و قدرت خرید، هیچ افقی در پیش‌بینی آینده حتی برای چند ماه بعد، برای فعالان اقتصادی وجود ندارد. صنایع لاستیک و پلاستیک، غذایی، شیمیایی، فلزی و... در این بخش مشکلاتی جدی را تجربه کرده‌‌‌اند.
در پاییز بر تولید چه گذشت؟
مرور زیرشاخصهای مختلف شامخ صنعت نشان می‌دهد، جز در سه بخش «موجودی محصول نهایی در انبار»، «موجودی مواد اولیه خریداریشده» و «سرعت انجام و تحویل سفارش» که در آذر نمره صنعت افزایش یافته، در باقی زیرشاخص‌ها شرایط نزولی بوده است. نکته جالب درباره مقایسه فصلی اعداد شامخ صنعت، رکوردزنی سرعت انجام و تحویل سفارش در پایان آذر است. از آن سو، نرخ موجودی مواد اولیه خریداریشده هم بالا رفته و به بالاترین سطح خود در فصل پاییز رسیده که خبر خوبی است و تداوم آن می‌‌‌تواند زمینه‌‌‌ساز بهبود شرایط تولیدکنندگان باشد. بالا رفتن موجودی انبار صنایع که نسبت مستقیم با کاهش تقاضا دارد، زنگ خطر را برای رکود اقتصاد به صدا درآورده است. از سوی دیگر، افت جدی صادرات که از سوی مدیران صنعتی گزارش شده، گویای نکته منفی دیگر در آذر 1400 است. روند شاخص کل افت محسوسی در آذر نسبت به آبان داشته؛ چنان که انتظارات از ماه آینده نیز همین سبک و سیاق را تجربه کرده است.
صنایع برتر در آذر1400
صنایع «نساجی»، «لوازم خانگی»، «ماشین‌‌‌سازی» و «چوب، کاغذ و مبلمان» در آذر1400 بهترین وضعیت را از منظر شرایط تولید، صادرات، فروش، تحویل سفارش‌ها، موجودی مواد اولیه و امید به آینده تجربه کرده‌‌‌اند. بیشترین نرخ را در زمینه صادرات صنعت چوب، کاغذ و مبلمان گزارش کرده است. بیشترین سرعت در تحویل سفارش‌ها را نیز بنگاه‌‌‌های صنعت نساجی گزارش کرده‌‌‌اند. این صنعت همچنین بیشترین سفارش‌های جدید و بیشترین فروش محصولات را دریافت کرده است. در مرحله بعد هم صنایع نساجی، ماشین‌‌‌سازی و لوازم خانگی بهترین انتظارات را نسبت به ماه آینده گزارش کرده‌‌‌اند.