مرکز مطالعات آینده در امریکا نوشت: «مسائل اقتصادی اصلی‌ترین و مهم‌ترین چالش دنیای آینده است. افزایش سطح بدهی‌های دولتی، نرخ بالای بیکاری و بی‌ثباتی و ناپایداری فضای کسب‌وکار را می‌توان از اصلی‌ترین و مهم‌ترین مشکلات اقتصادی دنیای آینده دانست. این روندهای اقتصادی ناپایدار می‌تواند زمینه‌ساز فروپاشی بزرگ اقتصادی در آینده نزدیک شود.»
مترجم: مونا مشهدی رجبی/ آینده نگر/ منبع: اینجنتا کانکت
در سال‌های اخیر مطالعه در مورد آینده به یکی از جذاب‌ترین موضوعات تبدیل‌شده است. آینده‌پژوهان در مورد تغییراتی که جهان در سال‌های آتی خواهد کرد یا ساختار طراحی شهرها و خودروها و حتی نوع مشاغل در دنیای آینده مطالعه می‌کنند و نتیجه مطالعات و تحقیقاتشان را در قالب مقالات علمی یا مقالات ژورنالیستی منتشر می‌کنند. هم‌زمان شمار زیادی از مجلات و روزنامه‌های معتبر دنیا بخشی ثابت را به انتشار مطالب مرتبط با آینده‌پژوهی اختصاص داده‌اند تا از این طریق تصویری از زندگی آینده ارائه دهند. ضمن اینکه مکتوب کردن این مطالعات باعث می‌شود تا امکان سنجش نتیجه مطالعات با وضعیت تحقق‌یافته در آینده هم وجود داشته باشد و این مسئله به دانشمندان آینده کمک کند تا اشتباهات گذشتگان را تکرار نکنند.
ما نیز در هر شماره بخشی از یافته‌های دانشمندان این حوزه را ارائه می‌دهیم. یکی از این مقالات در مورد وضعیت زندگی انسان‌ها در آینده است. سؤال این است که زندگی انسان‌های روی کره زمین تا بیست سال آینده چگونه خواهد بود؟ آیا شمار فقرا زیادتر می‌شود یا اینکه هرروز از تعداد افرادی که زیر خط فقر زندگی می‌کنند کاسته می‌شود؟ بنیاد گیتس پیش‌بینی می‌کند درصورتی‌که روند کنونی در دنیا ادامه داشته باشد تا سال ۲۰۳۵ میلادی هیچ کشور فقیری در دنیا وجود نخواهد داشت که این نظری بسیار مثبت است. طرفداران این دیدگاه به افزایش سطح آموزش و افزایش سطح مهارت‌های انسان‌ها در دنیا اشاره می‌کنند و از این مسئله به‌عنوان عامل بسیار مهمی در بیشتر شدن سطح رفاه و امنیت اقتصادی در دنیا نام می‌برند؛ اما نظریات مخالف هم مطرح است. برخی بر این باورند که تا بیست سال آینده فضای کسب‌وکار در دنیا همچنان ناپایدار باقی می‌ماند، تا آن سال همچنان تغییرات جوی مشکلات زیادی برای کشاورزی و سلامت مردم ایجاد می‌کند و کمبود آب به یک مشکل بسیار جدی تبدیل می‌شود.
اما کدام دیدگاه در مورد آینده دنیا قابل اعتماد است؟ آینده‌پژوهان بر این باورند که شرایط دنیا تا بیست سال آینده ترکیبی از هردو وضعیت خواهد بود. کوین مایل یکی از آینده‌پژوهان مرکز مطالعاتی گیتس در این مورد می‌گوید: «تهدیدهای ناشی از تغییرات جوی، کمبود منابع طبیعی و بی‌ثباتی‌های مالی بسیار جدی است و همین تهدیدها باعث شده است تا مسیر آینده دنیا بسیار سخت و دشوار باشد ولی نمی‌توان از قدرت انسان‌ها در از میان برداشتن این موانع هم غافل شد. انسان‌ها می‌توانند این موانع را هموار کنند و با کمک افزایش سطح تحصیلات و مهارت و پیشرفت‌های تکنولوژیکی زمینه را برای ارتقای سطح توانمندی‌های خود فراهم آورند.»
مرکز مطالعات آینده در امریکا نوشت: «مسائل اقتصادی اصلی‌ترین و مهم‌ترین چالش دنیای آینده است. افزایش سطح بدهی‌های دولتی، نرخ بالای بیکاری و بی‌ثباتی و ناپایداری فضای کسب‌وکار را می‌توان از اصلی‌ترین و مهم‌ترین مشکلات اقتصادی دنیای آینده دانست. این روندهای اقتصادی ناپایدار می‌تواند زمینه‌ساز فروپاشی بزرگ اقتصادی در آینده نزدیک شود.»
*جهان آینده
طی سال‌های آینده بزرگ‌ترین ریسک‌هایی که ثبات اقتصادی دنیا را تهدید می‌کند در نتیجه افزایش فاصله بین اقتصاد واقعی و بخش مالی است که خود زمینه‌ساز کاهش نرخ رشد اقتصادی دنیا خواهد شد. در نتیجه این مسئله نرخ بهره‌وری در اقتصاد کم می‌شود، نابرابری افزایش پیدا می‌کند و مشکل کمبود منابع طبیعی هرروز بیشتر از قبل می‌شود. استفاده نابجا از سرمایه‌ها و دارایی‌ها هم مسئله دیگری است که می‌تواند دامنه بحران را بزرگ‌تر کند همان‌طور که در سال ۲۰۰۸ تنها به دنبال خارج شدن سرمایه‌ها از بخش تولید و وارد شدن در بخش سفته‌بازی مشکلات اقتصادی هرروز بیشتر و زمینه برای بحرانی بزرگ در اقتصاد فراهم شد.
به نظر می‌رسد با توجه به ضعیف شدن قدرت اقتصادی اغلب دولت‌ها و ناتوانی آنها در تزریق بیشتر به اقتصاد داخلی و زمینه‌سازی برای افزایش نرخ رشد اقتصادی، احتمال وقوع بحرانی دیگر در زیرساخت مالی کشورهای صنعتی و توسعه‌یافته دنیا بسیار زیاد است. این بحران می‌تواند بسترساز رکود شود یا زمینه را برای ایجاد حباب در بازار دارایی‌ها فراهم آورد که هردو مسئله بحران‌زا خواهد بود.
از طرف دیگر، هرروز جمعیت دنیا و نیاز به آب و غذا بیشتر می‌شود. افزایش نیاز به آب و غذا در کنار تغییرات جوی که زمینه‌ساز خشک‌سالی خواهد شد باعث می‌شود تا بحرانی جدی در تأمین نیاز غذایی دنیا ایجاد شود.
*قیمت نفت رشد می‌کند
به دلیل ضعف اقتصادی دنیا، افزایش عرضه نفت و منابع انرژی از کشورهایی که در گذشته در میان تولیدکنندگان قرار نداشتند ولی امروزه به جمع تولیدکنندگان اضافه‌شده‌اند و در نهایت جنگ قیمتی که عربستان ایجاد کرد و همچنان ادامه دارد، قیمت نفت در بازار جهانی در پایین‌ترین سطح ممکن طی ۱۳ سال اخیر قرارگرفته است ولی این وضعیت برای مدتی طولانی ادامه پیدا نمی‌کند. پیش‌بینی می‌شود تا ۱۰ سال آینده قیمت نفت در بازار جهانی رشد کند و این رشد به‌صورت ناگهانی اتفاق بیفتد. دلایل مختلفی برای این پیش‌بینی وجود دارد. اول اینکه در سال‌های اخیر به دلیل قیمت پایین نفت سرمایه‌گذاری در پروژه‌های نفتی کاهش‌یافته است و این مسئله می‌تواند باعث کاهش توان تولید نفت در سال‌های آتی شود که زمینه‌ساز تنزل عرضه و فشار بر قیمت‌ها در جهت افزایش می‌شود. از طرف دیگر افزایش توجه به مسائل زیست‌محیطی و وضع مالیات‌های بالا بر تصاعد کربن بر شرکت‌های تولیدکننده نفت که انتظار کربن بالایی دارند زمینه را برای افزایش هزینه تولید نفت فراهم می‌کند که این افزایش هزینه در قالب قیمت بالاتر نفت به مصرف‌کنندگان نهایی منتقل می‌شود.
*تا 10 سال دیگر اوضاع بحرانی می‌شود
به دلیل ضعف سیستم مدیریت جهانی، حل کردن این مشکلات به‌سختی امکان‌پذیر است. ازجمله مشکلاتی که باعث ناتوانی در حل مشکلات می‌شود می‌توان به ضعف قانون‌های بین‌المللی در حل کردن مسائل جهانی، کاهش شمار مراکز مطالعاتی معتبر از قبیل صندوق بین‌المللی پول یا سازمان تجارت جهانی و درنهایت ناتوانی مالی دولت‌ها به دلیل تزریق‌های پی‌درپی از سال ۲۰۰۸ تاکنون اشاره کرد.
طی ۵ تا ۱۰ سال آینده تشدید بحران‌های اقتصادی، کمبود منابع مالی، افزایش نابرابری‌های اجتماعی و افزایش قیمت کالاهای اساسی زمینه‌ساز مشکلاتی جدی می‌شود که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از: ۱. تعمیق رکود اقتصادی دنیا، ۲. از بین رفتن اعتبار مؤسسات مطالعاتی و سیاست‌گذار کنونی، ۳. افزایش تنش‌های اجتماعی و حتی درگرفتن جنگ در میان کشورهایی که از ثبات سیاسی و اقتصادی مناسبی برخوردار نیستند.
تا سال ۲۰۲۰ تغییرات جوی باعث از بین رفتن حجم زیادی از محصولات کشاورزی می‌شود و تلاش‌ها برای مقابله با این تغییرات منفی درصورتی‌که باعث کاهش انتشار گاز دی‌اکسید کربن نشود، نمی‌تواند نتیجه مثبت دیگری برای دنیا به همراه داشته باشد.
انتظار می‌رود تا 20 سال آینده کشاورزی به شکل کنونی در دنیا وجود نداشته باشد زیرا بخش زیادی از محصولات کشاورزی با تغییرات جوی امکان تولید نخواهند داشت. تا سال ۲۰۲۰ ساختار شهرسازی در دنیا تغییر می‌کند و شهرهای تازه بر مبنای نزدیکی به آب احداث می‌شود. در این شهرها، وسایل حمل‌ونقل بر مبنایی طراحی و تولید می‌شود که کمترین مصرف انرژی فسیلی را داشته باشد و انتشار گازهای آلاینده توسط این سیستم به حداقل برسد. البته در برخی از شهرهای بزرگ به‌خصوص شهرهای واقع در کشور چین سطح آلودگی هوا روند افزایشی خواهد داشت و این مسئله می‌تواند سلامت تعداد زیادی از ساکنان این کشور را تحت تأثیر قرار دهد.
*زمین گرم تر می شود
تغییرات جوی باعث کاهش میزان آب در دسترس در تمامی کشورهای دنیا می‌شود و کشورهای تولیدکننده غذا از قبیل هند و پاکستان و عراق و ایران و چین و آمریکا و مکزیک بیشترین آسیب را از تغییرات جوی متحمل می‌شوند. انتظار می‌رود سطح آب آشامیدنی در این کشورها تا سال ۲۰۳۵ به‌طور متوسط ۲۶ درصد تنزل یابد. در نتیجه قیمت آب مورداستفاده در بخش کشاورزی بیشتر می‌شود و به دنبال آن زمینه برای افزایش قیمت مواد غذایی فراهم می‌شود. این مسئله می‌تواند زمینه‌ساز افزایش گرسنگی در دنیا شود و حتی درگیری‌های بین کشورها برای تأمین آب و غذا را بیشتر کند. این مشکلات در کشورهای در حال توسعه‌ای که جمعیت بیشتر و سیستم توزیع درآمد ناعادلانه‌تری دارند بیش از دیگر کشورها دیده خواهد شد.
*زمانی برای افزایش قیمت نفت
کارشناسان در مورد زمان دقیق افزایش قیمت نفت در بازار جهانی اتفاق‌نظر ندارند ولی انتظار می‌رود در فاصله ۵ تا ۱۵ سال آینده ما شاهد افزایش قیمت نفت در بازار جهانی باشیم. مسئله‌ای که تمامی آینده‌پژوهان در حوزه نفت به آن تاکید می‌کنند این است که افزایش قیمت نفت ناگهانی و با شتاب بالا اتفاق می‌افتد و دوباره شوکی منفی به اقتصاد وارد می‌کند. از طرف دیگر افزایش قیمت انرژی باعث افزایش هزینه تولید غذا و دیگر کالاهای اساسی می‌شود و نرخ رشد اقتصادی دنیا را تقلیل می‌دهد. طی دو دهه آینده ما شاهد افزایش ناگهانی قیمت برخی از مواد معدنی از قبیل مس هم خواهیم بود و این مسئله زمینه‌ساز افزایش قیمت این دسته از مواد معدنی هم می‌شود. عدم برنامه‌ریزی برای این شوک‌ها می‌تواند بسترساز بحران‌هایی بسیار بزرگ در عرصه اقتصادی باشد.