کارشناسان صنعتی در زمینه نقش بانک‌های توسعه‌ای در دستیابی به رشد تولید و اقتصاد ملی معتقدند این موضوع باید بر محور افزایش سرمایه در بانک‌های توسعه‌ای، مشارکت بیشتر با واحدهای صنعتی، بازتعریف سیاست‌گذاری این بانک‌ها و گسترش دایره مشارکت صنعتی باشد.
بانک‌های توسعه‌ای که از آنها به‌عنوان بانک‌های سیاستی هم نام می‌برند، ابزار مهم دولت‌ها برای دستیابی به رشد اقتصادی از طریق اعطای وام و اعتبار، تضمین خدمات مشاوره‌ای و ظرفیت‌سازی هستند. با این همه در شرح وظایف بانک‌های توسعه‌ای آمده است که باید بر پروژه‌هایی که منابع‌شان را تامین می‌کند، نظارت کنند. در حقیقت بانک‌های توسعه‌ای خود را درگیر پروژه مربوط می‌کنند و همچون یک کارشناس فنی در تمامی حوزه‌های فنی به نظارت کامل می‌پردازند. در مقابل، بانک‌های تخصصی به‌طور معمول در یک حوزه خاص فعالیت می‌کنند اما بانک‌های توسعه‌ای می‌توانند در ابعاد مختلف کار کنند. برای بانک توسعه، سود و زیان در حاشیه قرار دارد. به همین دلیل کارشناسان تاکید دارند که باید نقش بانک‌های توسعه‌ای پررنگ و کارکردهای این بانک به درستی تبیین شود. متاسفانه در کشور ما جنبه‌های کمک دانش فنی و نظارت بانک‌های توسعه‌ای برای پروژه‌ها کمرنگ شده و این تصور وجود دارد که بانک توسعه‌ای فقط باید به تامین منابع بپردازد. اگر بانک‌های تجاری در فرآیندی رقابتی سپرده‌های مردم را جذب می‌کنند برای بانک‌های توسعه‌ای شیوه‌های متفاوتی در نظر گرفته می‌شود. از طرف دیگر در تخصیص منابع و اعطای تسهیلات اولویت با فعالیت‌هایی است که با جهت‌گیری‌های توسعه‌ای کشور هم‌راستا هستند. نقش اصلی بانک‌های توسعه‌ای کمک به توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور و تامین مالی فعالیت‌هایی است که در چارچوب راهبردهای توسعه تعریف‌شده دولت‌ها قرار گرفته‌اند. به همین دلیل است که امروز در سراسر جهان بیش از ۵۰۰ بانک توسعه‌ای ایجاد شده است.
در کشور ما نیز ۵ بانک صنعت و معدن، توسعه صادرات، مسکن، توسعه تعاون و کشاورزی وجود دارد که آن‌طور که اشرف افخمی، مدیرعامل بانک صنعت و معدن در همایش «نقش بانک‌های توسعه‌ای در توسعه و رونق اقتصادی کشور» خبر داده است ۳میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار معادل ۳/۲درصد سرمایه بانک‌های توسعه‌ای کشور است.
بانک‌های سیاست‌گذار برای پروژه‌های زیرساختی
یکی از جهت‌گیری‌هایی که بانک‌های توسعه‌ای مدنظر دارند تقویت و توانمندسازی بخش خصوصی مولد و کارآفرین است. ایجاد اشتغال مولد از طریق تامین مالی خرد به ویژه برای شرکت‌های کوچک و متوسط یکی دیگر از محورهایی است که بانک‌های توسعه‌ای دنبال می‌کنند. از این‌رو به صراحت می‌توان گفت که نقش بانک‌های توسعه‌ای در توسعه زیرساخت‌های صنعتی بسیار چشمگیر است. حمایت از اقشار آسیب‌پذیر در برابر آسیب‌های ناشی از بحران‌ها، حمایت از طرح‌های سرمایه‌گذاری بلندمدت در زیرساخت‌ها و طرح‌هایی که بازده آنها در بلندمدت دیده می‌شود از زمینه‌ها و محورهای فعالیت بانک‌های توسعه‌ای در کشورهای مختلف است. از این رو هدف بانک‌های توسعه‌ای تنها کسب سود نیست. آنچه برای بانک‌های توسعه‌ای مهم است اثرگذاری آنها در فرآیند توسعه‌یافتگی کشور است. از این‌رو باید تعریف این بانک‌ها با بانک‌های غیر توسعه‌ای و تجاری متفاوت باشد. با وجود نقش بسیار مهم بانک‌های توسعه‌ای در فرآیند توسعه، انتقاداتی نسبت به سازوکار این بانک‌های در ارتباط با صنایع وجود دارد؛ انتقاداتی که زمینه خط‌مشی‌دهی بانک‌های توسعه‌ای را فراهم می‌کند.
کمکی به صنعت نمی‌کنند اما مهم‌اند
سعید ترکمان، عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی سمنان در این زمینه به صمت گفت: بانک‌های توسعه‌ای سابقه تاریخی بیش از ۶۰ سال در ایران دارند. این بانک‌ها همیشه قسمتی از تسهیلات مورد نیاز برای توسعه و تجهیز زیرساخت‌های واحدهای صنعتی را متقبل شده‌اند. با این حال بخش صنعت تا آنجا که ممکن است نتوانسته از این کمک‌های حمایتی و تسهیلاتی بهره ببرد. دلیل این موضوع آن است که هرقدر بانک‌های توسعه‌ای خواسته‌اند کمک و برنامه‌های تسهیلاتی خود را برای صنعت و تجارت افزایش دهند باز هم با تقاضای بیشتری روبه‌رو شده‌اند. با این حال هرچند بانک‌های توسعه‌ای سرمایه‌گذاری زیادی انجام داده‌اند اما متاسفانه در بازارهای رقابتی چندان کمکی به صنعت نکرده‌اند. البته این به معنی کمرنگ کردن عاملیت بانک‌های توسعه‌ای نیست اما از آنجا که نگاه جامعی تا به امروز در این حوزه نبوده کمک‌های تسهیلاتی بانک‌ها آنچنان در بخش صنعت موثر نبوده است. به‌عنوان نمونه در بررسی‌هایی که اتاق‌های بازرگانی در یک مقطع ۴۰ساله انجام داده‌اند، کمک‌های بانک‌های توسعه‌ای کشور کره‌جنوبی به واحدهای صنعتی یک‌سوم عددی بوده که در همین مقطع زمانی بانک‌های توسعه‌ای ایرانی صرف گسترش صنایع کشور کرده‌اند اما در نگاه مقایسه‌ای می‌بینیم که تولید صنعتی کشور ما فاصله معناداری با کره‌جنوبی دارد. هرچند باید گفت که این مشکل تنها به تامین و پرداخت تسهیلات برنمی‌گردد و شاخص‌های دیگری نیز در آن دخیل هستند.
حاشیه امن بانک‌های توسعه‌ای
ترکمان درباره گستره اعتمادسازی بانک‌های توسعه‌ای برای اعطای تسهیلات به واحدهای صنعتی نیز گفت: در دو سال گذشته بانک‌ها دچار نوعی سخت‌گیری شده‌اند. البته باید در نظر گرفت که منابع بانک‌ها جزو منابع ملی است و باید روی مصارف آن دقت شود. نکته دیگر اینکه بدنه کارشناسی بانک‌های توسعه‌ای دایره توصیه‌پذیری کمتری دارد. این ویژگی در راستای اقتصاد آزاد، اصل رقابت‌پذیری و هم‌راستا با قانون تولید رقابت‌پذیر حائز اهمیت است. به عبارتی بانک‌های توسعه‌ای، توصیه‌های استانی و منطقه‌ای را کمتر مدنظر قرار می‌دهند. البته به نظر می‌رسد که بانک‌ها در گستره ریسک‌پذیری چندان مشکلی ندارند چون شرایط سختی برای اعطای تسهیلات در نظر می‌گیرند و بررسی‌های زمان‌بر و کارشناسانه‌تری انجام می‌دهند. به طوری که در بسیاری از مواقع می‌توان گفت که سرمایه‌گذاران با ریسک بیشتری مواجه هستند؛ چراکه بانک‌ها ممکن است در هر مرحله‌ای از مشارکت در طرح خودداری کنند و این سرمایه‌گذار است که تنها می‌ماند و باید تعهداتش را به بانک‌ها عملی کند.
بازتعریف بانک‌های توسعه‌ای
ابوالفضل روغنی‌گلپایگانی، نایب‌رییس کمیسیون صنایع اتاق بازرگانی ایران نیز گفت: در همه جای دنیا نقش بانک‌های توسعه‌ای برای ایجاد و گسترش واحدهای صنعتی شناخته شده است. با این حال در کشور ما متاسفانه بانک‌های توسعه‌ای اعتبار سرمایه‌ای پایین دارند و سرعت و سهولت انجام کار در آنها بسیار سخت است. در این میان بانک‌های غیرتوسعه‌ای و تجاری همراهی بیشتری با واحدهای صنعتی دارند. به‌عنوان نمونه برای راه‌اندازی یک واحد صنعتی و دریافت ۱۰میلیارد تومان، ۲/۵ سال در نوبت دریافت بودیم در حالی که ۱۰ برابر این مبلغ را از طریق بانک تجارت، صادرات و بانک‌های دیگر دریافت کرده‌ایم. روغنی‌گلپایگانی افزود: نکته دیگر اینکه بانک‌های توسعه‌ای کشور ما به حوزه‌هایی ورود می‌کنند که در حیطه مسئولیت آنها نیست. چراکه بسیاری از واحدهای صنعتی که دنبال دریافت تسهیلات برای واحد خود می‌روند از این امکان بی‌بهره هستند. از این‌رو واحدهای صنعتی به‌طور کامل به بانک‌های توسعه‌ای مانند یک شریک تجاری یا بانک توسعه‌ای که خطی مشی دارد نمی‌توانند نگاه کنند. هرچند اگر این بانک‌ها با واحدهای صنعتی همراهی داشته باشند نقش بی‌بدیل و موثری در توسعه و گسترش صنایع خواهند داشت.
بی‌اعتمادی متقابل صنعت و بانک‌های توسعه‌ای
یکی از مشکلات موجود در زمینه اعطای تسهیلات به صنایع بی‌اعتمادی بانک‌ها نسبت به شرایط کسب‌وکار است. درست است که بانک‌ها در شرایط بحران باید به داد صنایع برسند اما همیشه اینگونه نیست. به عبارتی روند اعتمادسازی در بانک‌های توسعه‌ای نیز باید دنبال شود. هرچند علیرضا حائری، کارشناس صنعتی به صمت گفته که بانک‌ها خود باید بعد از بررسی کارشناسی تصمیم بگیرند که به کدام بخش تسهیلات دهند یا ندهند و نمی‌توان برای بانک‌ها نسخه دستوری پیچید اما در بانک‌های توسعه‌ای این قاعده متفاوت است؛ چراکه این بانک‌ها باید به جریان رشد اقتصادی کمک کنند. روغنی‌گلپایگانی در این زمینه گفت: نبود تعامل با صنعت و صنعت با بانک‌های توسعه‌ای پدیده متقابلی است. با این حال مشکلات بانک‌های توسعه تنها به این بی‌اعتمادی برنمی‌گردد؛ چراکه یکی از مشکلات این بانک‌ها کوچک بودن آنهاست. به عنوان نمونه بانک صنعت و معدن، بانک توسعه صادرات یا بانک تعاون در اندازه و شمایل بزرگی نبوده و از اندازه و وسعت بانک‌های غیرتوسعه‌ای همچون ملی، تجارت و صادرات برای تاثیرگذاری در کارآفرینی و توسعه صنعتی برخوردار نیستند. وی با تاکید به برطرف کردن مشکلات بانک‌های توسعه‌ای گفت: ۳۶درصد اشتغال کشور در بخش صنعت است. از این رو اگر برای دولت دغدغه بیکاری مهم است باید افزایش وام‌دهی بانک‌های توسعه‌ای را در دستور کار خود قرار دهد. افزایش سرمایه و کمک‌های دولتی باعث می‌شود که گستره این بانک‌ها بزرگتر شود و توان وام‌دهی بالایی داشته باشند. همچنین در این وزن بالا می‌توانند نقش‌آفرینی بیشتری در بخش صنعت کنند.
به علاوه اینکه باید سازوکاری انجام شود تا بانک‌های توسعه‌ای وام‌های ارزان‌تر با بهره کمتری به صنایع دهند نه اینکه نرخ بهره در این بانک‌ها مشابه بانک‌های غیرتوسعه‌ای و تجاری باشد. کافی است بدانیم در کشورهای دیگر بانک‌های توسعه‌ای وام‌های بسیار ارزان‌قیمت به کارآفرینان صنعتی می‌دهند.
منبع: صمت