۱۰ صنعت برتر محور اشتغالزایی
درحال‌حاضر در حوزه صنعت و معدن برای ۳/۴ میلیون نفر اشتغال ایجاد شده که تا سال ۱۴۰۴ این رقم باید به ۴/۵میلیون نفر برسد. در همین راستا مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی به بررسی صنایع برتر اشتغالزا و عوامل موثر بر اشتغال صنعتی پرداخته است.
براساس این گزارش با توجه به سهم صنایع از کل شاغلان در بهبود مقیاس تولید و عملکرد صادراتی آنها به ترتیب صنایع «تولید مواد غذایی و آشامیدنی»، «وسایل نقلیه موتوری، تریلر و نیمه‌تریلر»، «تولید سایر محصولات کانی غیرفلزی» و «تولید مواد و محصولات شیمیایی» در رتبه‌های برتر صنایع با ظرفیت بالا قرار می‌گیرند.
افزایش مقیاس تولید به عنوان یکی از مولفه‌های ساختاری بر تقاضای نیروی کار در بخش صنعت ایران تاثیرگذار است به گونه‌ای که با افزایش مقیاس تولید صنایع، تقاضای نیروی کار تحریک شده و افزایش می‌یابد.
همچنین یافته‌های این گزارش نشان می‌دهد که ارتقای رقابت‌پذیری صادراتی صنایع موجب افزایش استخدام نیروی کار توسط آنها می‌شود. هرقدر صنعت مورد نظر صادرات‌گراتر باشد، اشتغالزایی نیز در آن بیشتر خواهد شد. در بررسی موضوع اشتغالزایی، «کلان اقتصاد» مدنظر است و به عنوان نمونه ممکن است با افزایش مقیاس در یک صنعت اشتغال مستقیم زیادی ایجاد نشود اما به دلیل ارتباطات پیشین و پسین با دیگر صنایع، اشتغال غیرمستقیم زیادی می‌توان ایجاد کرد.
افزایش ۲/۵ درصدی تقاضای کار در ۵ سال آینده
درحال‌حاضر با توجه به رشد جمعیت در دهه‌های قبل و جذب ناکافی نیروی‌کار در مشاغل و نیز ترکیب نیروی‌کار که بخش بزرگی از آن را فارغ‌التحصیلان دانشگاهی تشکیل می‌دهند، اشتغال به یک چالش مهم برای دولت تبدیل شده است.
برآوردها حاکی از این است که در ۵ سال آینده به طور متوسط ۲/۵درصد به افراد متقاضی کار در جامعه ایران اضافه و در صورت بی‌توجهی به این موضوع بحران بیکاری هر روز عمیق‌تر خواهد شد. در این میان بخش صنعت به طور بالقوه نقش مهمی در جذب نیروی کار دارد. بررسی‌های اقتصادسنجی نشان می‌دهد مقیاس تولید بزرگتر، رشد ارزش‌افزوده بیشتر و صادرات‌گرا بودن صنایع سبب می‌شود که ظرفیت اشتغالزایی صنعت افزایش یابد.
ظرفیت اشتغالزایی صنایع برمبنای مقیاس تولید
صنایعی که مقیاس تولید بالاتر و رشد اقتصادی بیشتری دارند، ظرفیت بالاتری نیز برای استخدام نیروی کار در آنها وجود دارد. بر این اساس، متوسط نسبت ارزش‌افزوده به ازای هر بنگاه در کل بخش صنعت در سال‌های ۱۳۸۳ تا ۱۳۹۲ سالانه ۵/۸درصد رشد کرده است.
به بیان دیگر به طور متوسط سالانه ۵/۸درصد به ارزش‌افزوده بنگاه‌های صنعتی اضافه شده که می‌توان آن را به عنوان رشد مقیاس تولید در نظر گرفت. در برخی صنایع این رشد بیشتر از متوسط رشد بخش صنعت بوده است. بر این اساس مقیاس تولید در صنایع تولید ماشین‌آلات اداری و حسابگر محاسباتی ۱۳/۸درصد، صنایع تولید پوشاک ۱۳/۱درصد، صنایع تولید چوب و محصولات چوبی ۱۳درصد، صنایع تولید مواد و محصولات شیمیایی ۱۱/۷درصد، صنعت بازیافت ۸/۹درصد و صنایع تولید مواد غذایی و آشامیدنی ۸/۶درصد بیشترین رشد را داشت.
با توجه به اینکه صنایع مواد غذایی و آشامیدنی با ۱۷درصد کل اشتغال در بخش صنعت و صنایع مواد و محصولات شیمیایی با ۱۰درصد کل شاغلان بخش صنعت را تشکیل می‌دهند به نظر می‌رسد این دو صنعت با توجه به رشد مناسبی که به لحاظ تولید و مقیاس داشته‌اند همچنان ظرفیت بالاتری نیز برای اشتغالزایی در آینده داشته باشند.
علاوه بر این صنایع تولید سایر محصولات کانی غیرفلزی به دلیل سهم بیش از ۱۳درصدی در کل اشتغال بخش صنعت و از سوی دیگر به دلیل متوسط رشد مقیاس تولید سالانه بیش از ۷درصد در رتبه بعد صنایع با ظرفیت اشتغالزایی قرار می‌گیرند.
ظرفیت اشتغالزایی صنایع برمبنای صادرات
صنایعی که رقابت‌پذیری صادراتی بیشتری داشته باشند ظرفیت بالاتری نیز برای ایجاد اشتغال در بخش صنعت خواهند داشت. بین سال‌های ۱۳۸۳تا ۱۳۹۲ متوسط نسبت صادرات به ارزش‌افزوده در بخش صنعت حدود ۱۸درصد بود.
از بین صنایعی که هم از نسبت صادرات به ارزش‌افزوده بالاتری برخوردارند و همزمان سهم بالاتری از اشتغال صنعتی را به خود اخصاص داده‌اند می‌توان به صنایع مواد غذایی و آشامیدنی، صنایع تولید مواد و محصولات شیمیایی، صنایع تولید محصولات کانی غیرفلزی، صنایع تولید فلزات اساسی و صنایع تولید ماشین‌آلات و تجهیزات اشاره کرد. صنایع تولید مواد غذایی و آشامیدنی با سهم حدود ۱۷ درصد از کل اشتغال و نسبت صادرات به ارزش‌افزوده معادل ۲۲درصد توانسته صادرات خود را سالانه بیش از ۱۵درصد افزایش دهد. بنابراین، این صنعت ظرفیت مناسبی برای اشتغالزایی خواهد داشت. صنایع تولید مواد و محصولات شیمیایی با سهم ۱۰درصد از اشتغال صنعتی دارای نسبت صادرات به ارزش‌افزوده حدود ۹۰ درصدی بوده و رشد صادرات مناسبی نیز داشته است.
زمینه‌های مغفول مانده در اشتغالزایی صنعتی
با نیم‌نگاهی به رتبه‌بندی صنایع متوجه خواهیم شد که زمینه‌های بسیاری در کشور وجود دارد که مغفول مانده‌اند و با وجود ارزش‌افزوده فراوان و نیاز کمتر به سرمایه‌گذاری در فهرست صنایع برتر دیده نمی‌شوند.
سعید باستانی، سخنگوی کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با صمت درباره زمینه‌های مغفول‌مانده در صنایع برای افزایش اشتغالزایی گفت: به طور متوسط برای ایجاد هر شغل صنعتی حدود ۳۰۰میلیون تومان سرمایه مورد نیاز است که این رقم در صنایع دانش‌محوری همچون «آی‌تی» بسیار کمتر است بنابراین با توجه به کمبود منابع حرکت به سمت صنایعی که به سرمایه کمتری نیاز دارند توجیه اقتصادی بیشتری دارد.
حوزه اشتغال یک حوزه پویاست به همین دلیل از ورود فناوری‌های جدید، تغییر شرایط جهانی و سایر عوامل دیگر تاثیر می‌پذیرد. بنابراین برای ایجاد اشتغال باید در حوزه‌های مختلف بروزرسانی شود.
وی با بیان اینکه صنعت آی‌تی به دلیل نیروی کار متخصص و هزینه‌های ثابت ارزان ظرفیت‌های قدرتمندی در ایجاد اشتغال دارد اظهارکرد: فناوری‌های نوظهور جزو ظرفیت‌های مغفول‌مانده‌ای است که با توجه به این حوزه می‌توان اشتغالزایی چشمگیری در صنایع ایجاد کرد. با فناوری‌های نوظهور و نوسازی فناوری‌های قدیم می‌توان ظرفیت‌های تولید را افزایش داد و زمینه‌های فعالیت صنعتی جدیدی ایجاد کرد.
باستانی با اشاره به اینکه کشوری در زمینه اشتغال موفق است که بیشترین بهره‌برداری را از ذخایر طبیعی داشته باشد گفت: ایران دارای ذخایر فراوانی است که در صورت توجه و تمرکز بر آنها و تبدیل به ارزش‌افزوده اشتغال مناسبی در کشور ایجاد خواهد شد.
برای بهره‌برداری درست از ذخایر طبیعی نیز باید منابع را شناسایی و زنجیره ارزش آن را به طور کامل در کشور ایجاد کنیم. تنها محلی که می‌تواند منابع طبیعی را به ثروت و صنعت تبدیل کند دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها هستند. با ایجاد پیوند میان صنعت و دانشگاه ظرفیت‌های اشتغال صنعتی فعال و اقتصاد مقاومتی درونزا محقق خواهد شد.
اشتغالزایی با فعال کردن ظرفیت‌های خالی
حسین سلیمی، عضو انجمن مدیران صنایع در گفت‌وگو با صمت درباره راهکارهای افزایش اشتغال صنعتی گفت: برای ایجاد اشتغال به سرمایه‌گذاری نیاز است. به منظور سرمایه‌گذاری روش‌های مختلفی وجود دارد که تمامی آنها نیازمند بهبود فضای کسب و کار است. فارغ از سرمایه‌گذاری داخلی توجه به سرمایه‌گذاری خارجی نیز مهم است که به صنعت کمک می‌کند تا در مدت کوتاه‌تری به اهداف اشتغال در صنعت و معدن دست‌یابیم.
عضو انجمن مدیران صنایع با اشاره به صنایعی که ظرفیت گسترش اشتغال در آنها وجود دارد، اظهار کرد: صنعت خودرو یکی از صنایع جا افتاده در ایران است که مشکلات آن بیشتر در زمینه بازسازی ماشین‌آلات، رشد فناوری و... است و ظرفیت‌های کافی در آن به وجود آمده تا بتوان با سرمایه‌گذاری و توسعه آن اشتغال را افزایش داد.
از سوی دیگر صنعت سیمان و سرامیک به طور تقریبی با ظرفیت‌های کامل تشکیل شده اما فعالیت بیش از ۵۰درصد صنایع اکنون متوقف است و واحدهای فعال نیز با ظرفیت ۴۰ درصدی در حال فعالیت هستند، بنابراین با فعال کردن ظرفیت‌های متوقف شده در صنایع می‌توان به اشتغال مورد هدف دست یافت.
وی با بیان اینکه برای ایجاد اشتغال باید علاوه بر تولید به بخش تقاضا نیز توجه ویژه شود، گفت: برای آنکه ظرفیت‌های تولیدی افزایش پیدا کند باید تقاضا را افزایش داد. با رکودی که اکنون بر کشور حاکم است باید تقاضا را با ارائه برخی امکانات تحریک کرد تا تولید نیز افزایش یابد.
عضو انجمن مدیران صنایع با بیان اینکه اولویت ایجاد اشتغال را باید در صنایعی که ایجاد شده‌اند و ظرفیت خالی دارند قرار داد، افزود: پس از آنکه ظرفیت‌ها تکمیل شد باید سراغ سرمایه‌گذاری در صنایع دانش‌بنیان و «های‌تک» برویم تا اشتغال صنعتی ایجاد کنیم. بنابر این گزارش، دولت برای رسیدن به اهداف سند چشم‌انداز و افزایش اشتغالزایی در بخش صنعت باید توجه ویژه‌ای به اقتصادی کردن مقیاس صنعت یا افزایش اندازه بنگاه‌ها و توجه جدی به صادرات‌محور شدن آنها داشته باشد.
علاوه‌بر این ظرفیت‌های مغفول‌مانده‌ای همچون توجه به ذخایر طبیعی و فناوری‌های نو ظهور در کشور وجود دارد که با سرمایه‌گذاری در آن می‌توان سهم اشتغال صنعتی را افزایش داد.